PhotoBook MasterClass Ankara'nın Ardından

Ortaya çıkışından beri kitapla ve yayın dünyası ile bir şekilde ilişki içinde olan fotoğraf, son dönemde hızla -fotoğrafçılar, yazarlar, tasarımcılar ve yayıncıların da işbirliği ile- bu ilişkisini dönüştürüp güçlendirmekte. Öyle ki farklı ülkelerde yalnızca fotoğraf kitaplarına ayrılmış festivaller, ödüller ve fuarlar yaygın olarak düzenlenip takip ediliyor. Bu anlamda Torun'un Ankara'da düzenlediği PhotoBook MasterClass, atölye sonrasında gerçekleşen sergiye, Almanya’da her yıl düzenlenen Kassel FotoBook Festival kapsamında gerçekleşen PhotoBook Awards 2013’te yer alan kitapların da eklenmesiyle hem Ankara hem de tüm meraklıları için kıymetli bir paylaşım alanı yarattı.

PhotoBook MasterClass, Schaden.com ve Lichtblick School işbirliğiyle bir araya gelmiş deneyimli bir ekip tarafından 2012'den bu yana gerçekleştirilen bir atölye çalışması. Temel amacı, fotoğraf alanında işler üreten genç sanatçıların tamamlanmış -ya da tamamlanmaya yakın- çalışmalarını kitap haline getirmek ve yayın dünyasıyla kuracakları ilişkiler için kitap formunu bizzat deneyimleyecekleri ve üretim sürecine dahil olacakları bir adım atmalarını sağlamak. Markus Schaden, Wolfgang Zurborn, Thekla Ehling, Frederic Lezmi ve Nina Poppe tarafından yürütülen PhotoBook MasterClass, Fransa'daki Les Rencontres de la photographie d’Arles'ın (Arles Fotoğraf Buluşmaları) yanı sıra daha önce bir kez de geçtiğimiz yıl Endonezya'nın başkenti Cakarta'da yapılmıştı.

PhotoBook MasterClass Ankara için Aralık ayında Torun'un yapmış olduğu açık çağrıya 12 ülkeden 61 fotoğrafçı başvurdu. Aralarından seçilen 8 fotoğrafçı -Alexander Bondar, Atalay Yeni, Beril Gür, Eva Voutsaki, Gözde Türkkan, Jan Rosseel, Oğuz Karakütük, Tatyana Palyga- MasterClass ekibinden Markus Schaden ve Frederic Lezmi ile bir hafta süreyle çalışma fırsatı buldular.

Markus Schaden fotoğraf kitapları konusunda uzun bir geçmişi olan deneyimli bir kitapçı ve yayıncı. 1998 yılında açtığı kitabevi Schaden.com ile 2011'e kadar yüzden fazla fotoğraf kitabı yayınlamanın yanı sıra uluslararası fuar ve festivallerde yer almış ve sayısız etkinliğe imza atmış bir isim. Önemli festivallerde jüri üyesi olmasının yanında fotoğraf eğitimleri veriyor. Ancak şu sıralar onu en çok heyecanlandıran, çalışmaları devam eden Almanya, Köln merkezli fotoğraf kitapları müzesi: The Photobook Museum. Frederic Lezmi ise görsel iletişim konusundaki eğitimini belgesel fotoğraf ve kitap tasarımı alanında yoğunlaştırmış bir fotoğrafçı. 2006'den bu yana Schaden.com projelerinde Markus Schaden ile birlikte çalışıyor. Kendi projeleriyle de pek çok ödül almış olan Frederic Lezmi, 2013 yılında Poligon'da on sanatçı ile gerçekleşen 'The Book Lab' atölyesinin de yürütücülüğünü yapmıştı. Dolayısıyla bu iki önemli isim ile çalışmak fotoğraf kitabının hem biçimsel hem de kavramsal yönden ele alınışıyla ilgili ciddi bir bilgi paylaşımını da beraberinde getirdi. Kitap formunun kendine özgü imkânlarının deneyimlenmesine yönelik olan PhotoBook MasterClass'ın her bir katılımcısının kendine özgü yaklaşımı ve çalışmaların birbirinden oldukça farklı olması da kitap formuna yönelik önermelerin çeşitliliği konusunda fikir vermesi açısından zihin açıcıydı. Atölyeye katılan sanatçıların hemen hepsinin kitapla olan deneyimleri ve atölyeye katılmadan önce projeleriyle ilgili bir kitap fikrine sahip olmaları, tartışmaları olumlu anlamda ileriye taşıdı.

Bir hafta süren ve neredeyse kesintisiz devam eden bu yoğun çalışma sürecini tümüyle özetlemek çok zor; diğer yandan oldukça keyifli geçen ve sonunda güzel arkadaşlıklara vesile olan bu uzun çalışma saatlerini not düşmek ve hatırlamak da ayrıca kıymetli. İlk günü tanışmayla ve katılımcıların projelerini anlattığı kısa sunumlarla geçen atölyenin sonraki iki günü kurguyla devam etti ve tamamlanan kurguların ardından kitapların baskıya hazırlık süreci başladı. Torun ekibinden Amir Jamshidi'nin grafik tasarımları sayesinde, her bir kitabın içeriklerinden beslenen ayrı bir imzaya sahip olduğunu söylemek hiç de abartı olmayacak. Neticede bilgisayar başında saatler süren kurgular ve yerleştirmeler sonraki iki günün mesaisini oluşturdu. Alınan deneme çıktıları, değişiklikler, cilt konusunda yapılan müzakerelerin sonucunda verilen kararların ardından, son iki gün matbaa sürecine ve atölye sonrasında Goethe Institut'te gerçekleşecek sergi için yapılan çalışmalara ayrıldı.

Ortaya çıkan kitaplar katılımcılar için tatlı bir heyecan yaratmış olmakla birlikte, herkesin ortak kanısı çok özel iki yürütücünün yoğun emeği ve görüşleriyle yeni bir boyut kazanmış olan bu kitapların gelecek projeler için itici bir güç olduğu yönünde.

Atölyeye Rusya'da ürettiği fotoğraflarla katılan Alexander Bondar, beş yıl boyunca yaşadığı ve fotoğrafladığı Saint Petersburg'un kendi içindeki yansımalarını 'Pavlov's Dog' (Pavlov'un Köpeği) adıyla kitaba dönüştürdü. Tetikte olma hissi yaşatan ve kesinlikle sıradan olmayan, ancak anonim detaylarla sizi başbaşa bırakan Bondar'ın çalışması, günlük hayatın gerginliğini yansıtıyor. Atalay Yeni (Ata Kam) ise atölyeye modüller halinde tasarladığı 'Pulse' (Nabız) serisi ile katıldı. Ata Kam'ın tanımıyla merakın bir ifadesi, olup bitenlerin mantıksızlığını ortaya çıkaran görsel bir günlük olan 'Pulse', atölye sürecinde sanatçının kurgu süreciyle olan mesafesini gözden geçirmesine fırsat sunmuş gibi görünüyor. İstanbul'da yaşayan Beril Gür ise bir yıl boyunca evinin penceresinden yaşadığı sokağı belgelediği serisi ile atölyeye katıldı. Uzaklara gitmeden, hatta evden bile çıkmadan fotoğraf üretmenin bir tecrübesi olarak nitelediği çalışması, yukarıdan baktığı sokağın karmaşasını kaçınılmaz olarak zor kadrajlarla yansıtırken 'Vertigo' adıyla kitaplaştı. Eva Voutsaki'nin doğduğu ve büyüdüğü bir Girit köyündeki aile arşivlerinden derlediği fotoğraflarla yaptığı ve nesilden nesile hikâyelerin ve kültürün aktarılmasına yönelik çalışmalarının bir ürünü olan projesi de artık fotoğraflı bir boyama kitabı olarak 'Family Photo Sketch Book' adıyla izleyici ile buluşmaya hazır. Gözde Türkkan (mimiko) ise çalışmalarının merkezinde yer alan toplumsal cinsiyet ve beden politikalarını bu kez birbirine zıt iki kadın arketipini, kendini merkeze alarak sorguladığı, var olan görüntülerden ve yazılardan derleyerek bir araştırma niteliğinde gerçekleştirdiği kitap fikriyle atölyeye katıldı. Masallardaki prensesler ile savaşçı kadın kahramanların toplumsal cinsiyet ilişkileri içindeki yansımalarının izini sürmeyi hedefleyen ve Türkkan'ın çeşitli dönemlerde çekilmiş vesikalık fotoğraflarıyla sunularak izleyiciye sorular yönelten 'Wonder Me' adlı kitabı, gelişmeye devam edecek. Belçika'da 1980 yılında ortaya çıkan ve ardında çözülemeyen 28 cinayet bırakan bir çetenin izlerini sürdüğü 'Belgian Autumn' projesiyle atölyeye katılan Jan Rosseel'in süreci ise farklı olarak, var olan kitabının bir kampanyayla desteklenmesi süreci üzerine şekillenen keyifli bir yan projeyle sonuçlandı, posterler ve web sitesi ile gelişmeye açık yeni bir boyut kazandı. Atölyeye Ankara'dan katılan Oğuz Karakütük de görüntülerin yüzeyde gösterdiklerinden başka şeyler temsil etmesi üzerine kurguladığı ve Türkiye'nin üç farklı bölgesine yaptığı yolculuklarla bir araya getirdiği fotoğraflardan oluşan 'Delta' adlı projesini yine bu isimle kitaplaştırdı. Çalışmasında yer alan fotoğrafların gücünü, nehirlerle yol alan taşlar gibi yolculuğun sonunda dönüşüme uğrama ihtimalinden aldığını söyleyen Karakütük'ün fotoğraflarında her seferinde yeni bir ayrıntı yakalamak mümkün. Son olarak Rusya'dan atölyeye katılan ve Bondar ile ortak çalışmalara da imza atmış Tatyana Palyga, Saint Petersburg'da yaşadığı bölgenin sınırlarını belirleyerek başladığı ve kendi sınırlarını zorladığı, hem insanların hem de bölgenin portrelerinden oluşan serisini yine o bölgenin posta kodundan hareketle 'Saint Petersburg 191014' ismiyle kitaplaştırdı.

Tüm bu kitapların görülebildiği sergi, 19 Mart Çarşamba akşamı Goethe Institut Ankara'da gerçekleşen sunumlarla açıldı. Atölye yürütücüleri Markus Schaden ve Frederic Lezmi fotoğraf kitapları ile PhotoBook MasterClass süreci ve üretilen kitaplar hakkında sunum yaparken, Kassel FotoBook Festival direktörü Dieter Neubert de festival ve 2013 PhotoBook Awards seçkisi hakkında bir sunum gerçekleştirdi. Bu sunumlar sırasında Markus Schaden, Frederic Lezmi ve Dieter Neubert, Ka Fotoğraf Geliştirme Atölyesi öncülüğünde bir süredir gerçekleştirilen ve Ankara'da ilgililere açık bir fotoğraf kitaplığı oluşturmayı hedefleyen 'Bak Sana Ne Getirdim' etkinliği için getirdikleri kitapları da paylaştılar. Ka Atölye kitaplığına gelen ve gelecek tüm tüm kitaplar, yıl boyunca atölyenin mekânında okurlarını bekliyor olacak.

PhotoBook MasterClass Sergisi 9 Nisan 2014 tarihine kadar Goethe Institut'ta ziyaret edilebilir.