Homofobi Sözlüğü: Hayatınızı Nereye Sürüklüyorsunuz?

Fransa’da homofobi ve ırkçılık karşıtı aktivizm içinde yer alan, süregelen harekete bir yandan da yazın tarafından katılan Tin, beyaz Batı’nın içinde siyah bir aktivist olarak mücadele ediyor. Mücadelenin parçası olarak nitelendirilebilecek sözlük, bu anlamda bir yandan siyahların kazanımından çok “beyazların lütfu” olarak anlatıyı kaydeden ve biçimlendiren akışa eleştirel bir katman ekliyor. Bunu söylemek fazla iddialı gelebilir. Ancak süregelen tarihin birilerini öykülerde ikincil karakterler olarak atadığı, en iyi ihtimalle kahramanlaşanlar ve o kahramanlara eşlik edenler ya da “kurtarılanlar” olarak aktardığı; gücünü ise zamanın ‘inandırılmış’ bilgileriyle yakalayan bir bağlamda olmak, duvarları aşındırmak ve yeni bir maceraya girmek için iyi bir neden. 2003 yılında yayımlanan sözlüğü şimdilerde okumak ise onu ister istemez son on beş yılın hararetli tartışmalarının, kavramlarının gerisinde kalmaktan alıkoyamıyor. 

Fobilerin birbirleriyle kıyasıya yarıştığı bir pazar alanında, bu fobilerle mücadele edenlerin kolektif eylemleri, sadece birilerinin onların elinden aldıklarını geri almak uğruna verilen bir mücadele değil elbette. Mücadele, hakikatin karmaşıklığı kadar sunulan bu hakikatle yaşayanların, onunla/fobiyle yaşıyor olması hali aynı zamanda. Homofobi Sözlüğü, okurlarına “böyle mücadele edin, şöyle mücadele edin” diyen türden bir yayın olmadığı gibi “ne, nedir ve ne içindir” diyen bir yayın da hiç değil. Sözlük topluluklar içinde eşcinsellerin açılma hallerini, toplumsal olarak bunun imkânını, özgürleşme hareketini ya da kazanımlarını bir karşıtlık ilişkisiyle sunarken, olagelenin ötesine işaret ediyor. Bölgesel olarak LGBTİ+ politikalarının bireylerin mücadelesine nasıl tesir ettiğinden çok, bireylerin bu farklılaşan tecrübeler içinde kendine nasıl yer bulduğu sözlüğün söylediklerinden sadece biri. 

Cihan Özpınar’ın editörü olduğu, Melis Tezkan ve Okan Urun tarafından çevrilen sözlük 78 yazarın makalelerinden ve belli tanımlara dair notlarından oluşuyor. Sözlük LGBTİ+  hareketiyle ilişkilenen/ilişkilenecekler için önemli bir başucu kitabı olmasının yanı sıra belli izleklerin tarihsel olarak kesiştiği noktaları görmek açısından kapsamlı bir kaynak niteliğinde. Kavramlar, tarihsel olanla yürürken, kendi içinde de bir resmin başka başka renklerini doldurma vazifesi ediniyor. Olayların/durumların birbirleriyle olan ilişkisi, kavramların belli alanları, tarihi, sosyolojiyi, psikolojiyi, politikayı doldurması açısından temelleniyor. Tarihsel olarak AIDS hareketinden bağımsız bir LGBTİ+ hareketinin düşünülemeyeceği, bilimin psikoloji ve biyoloji cephesinden trans hareketi içinde nasıl konumlandığı ya da kitlelerin politik kırılma anlarında nasıl bir aksiyon aldığı Homofobi Sözlüğü’nde disiplinler arası okumaya elverişli bir zemin yaratıyor. Sözlük sıfırla başlayıp, 2000’li yıllara gelene kadar geniş bir yelpazeyi havalandırıyor. Bunu yaparken çeşitli alt başlıklar ile diğer bölgeleri tarihsel ve kavramsal olarak yeniden süzgeçten geçiriyor. Sözlüğün temel olarak Fransa ve Avrupa semalarındaki homofobi deneyimleri üzerinden şekillenmesiyse, Fransa’nın ve Avrupa’nın bütün kolonyal ve çok etnikli toplum yapısına rağmen, tarih-yazanın kimliğini sorgulamanın, meseleyi tamamlayıcı çalışmaların önünü açacak bir eleştiri olarak saklı tutulması gerektiğine dair bir işaret. 

Zamansal olarak mücadelesi çok katmanlı, hareketli, umut politikası izlemekten vazgeçmemiş bir geçmişi şimdi okumanın heyecanı var sözlükte. Güncel tartışmalara, kavramlara ilişkin şimdiyi kurmak adına okuyucusunun geçmişle olan ilişkilerini her daim taze tutan sözlük, türlü türlü okumalarla yarına açılacak pencereler için kapsamlı bir kaynak olarak karşımıza çıkıyor.

Görseller: Grace Heejung Kim, Steve Aparicio, John (Viet-Triet) Nguyen.