İnsan Değişirse Dünya Değişir, Dünya Değişince İnsan

“İç çekiyor rüzgâr ah nehrin soğuk sularında / Kahraman gidiyor ah dönmemek üzere bir daha!”

“Klasik Çin Şiirinden Seçmeler”den alınan bu dizeler çok uzun zaman önce Jing Ke tarafından Yi Nehri’ne karşı söylenmiş, Çin şiirinin güzel örneklerinden biri olarak günümüze kadar gelmiştir. Mo Yan’ın otobiyografik öyküsü ya da öykü gibi otobiyografisi denebilecek “Değişim”i de “Yi Nehri Şarkısı” gibi bir daha dönmemek üzere giden kahramanlar hakkında. Hayat denen kitapta da herkes bir daha dönememek üzere gidiyor sonuçta.

Mo Yan, Değişim’de kendi çocukluk anılarından yola çıkarak, okuru zaman zaman hayatlarına tanık ettiği üç karakter üzerinden, son 40 yılın Çin’deki etkisine dem vuruyor. “Bizler onların gözlerinin içine bakıyoruz ama onlar bizi görmüyor bile” dediği devlet çiftliği kadrolarının çocuklarından olan Lu Wenli adlı bir kız çocuğu; yoksul aileden gelen, kabadayı denebilir irikıyım He Zhiwu; Kore Savaşı’ndan kalma, kaportasında Amerikan savaş uçaklarının bombardımanından kalma delikler olan bir kamyon, GAZ 51. Hayır, anlatı fantastik öğeler içermiyor ve fakat bu kamyon hem yazarla, hem Hu Wenli ve He Zhiwu ile, hem diğer karakterlerinin, hem de Çin tarihi açısından kitapta oldukça önemli bir etkileşim içinde.

Yoksul mu yoksul anlatıcı çocuğun nasıl hayatını kurtardığını ve onunla birlikte bir yazarın doğuşunu izlediğimiz anlatıda, ayrıca, diğer üç karakterle birlikte Çin’in son 40 yıldaki değişim yolculuğuyla etkileşen üç faklı yönünü görebiliyoruz. Etik değerlere uygun davranmayı seçmeye çalışan, hayatın fazlasıyla zorladığı Hu Wenli ile Çin’in geleneksele yaslanan yönü; dünya nimetlerinden faydalanmakta uyanık davranan, çabuk, işini bilen tutumuyla He Zhiwu’nun işaret ettiği Çin’in hızla değişen yönü ve GAZ 51’in temsil ettiği kendini ülkesi için feda etmiş olanların yönü.

Yazar ayrıca başka nokta atış karakterle hikâyesini tamam ederken, kentlerin değişmesine de işaret ediyor. Kentlerin değişmesiyle çevrenin, yaşam tarzının, insanın yeniden şekillenmesine. İnsanın değişmesiyle de çevrenin kentlerin değişmesi ise bir yumurta tavuk döngüsü elbette.

“2003’te Shouguang’a Sebze Fuarı’na katılmak için davet edildim, o zaman gökdelenleri ve otobanlarıyla tam anlamıyla modern bir şehre dönüşmüştü işte, ilk geldiğimde gördüğüm o ıssız topraklar plastik çadırlarla kaplanmıştı şimdi. Bu, plastik çadırlarla kaplanmış olan seralar, Çin’in yeme içme alışkanlığını değiştirip sebze ve meyvelerin mevsimselliğiyle bölgeselliğini bozuvermişti bir anda.”

Yumuşacık dil manevralarıyla sağladığı ileri geri gidişlerle anlatısına canlılık katan Mo Yan, Türk okurunun başka dillerin okuyucularına göre belki okumakta geciktiği ama bir başlayınca okurken büyük olasılıkla en keyif aldığı, alacağı yazarlardan biri. Çin’de bir yandan kitapları yasaklanan bir yandan çok sevilen Nobel ödüllü Mo Yan’ın siyasi tutumu bazılarınca tartışma konusu olabilir ama kaleminin kıvraklığına kim ne diyebilir tartışılır. İroni. Akıcı dil. İçten ama ne dediğini bilen, sözün nereye gideceğinin farkında olan. Kendiyle de dalga geçebilen bir kalem Mo Yan’ın ki. Yine de bu ironiye, rahat muzip dile rağmen, kitabın son sayfası kapatıldığında, hiç fark etmemişsiniz, ince bir sızıyı yeşermiş buluyorsunuz göğüs kafesimizde... Belki de metin aralarında öylesine söyleyiverdiği şöyle şeyler yüzünden.

“İhtiyar usta Kore Savaşı’na katılmış ve araba tamirciliği yapmıştı savaşta, bu da bizim kamyonun ilk şoförünün silah arkadaşı yapıyordu onu –hani o direksiyon başında kendini kurban etmiş olanın. İhtiyar usta gözle görülür bir şekilde heyecanlanmıştı, kamyonun etrafında dönüp duruyor, ara ara okşuyordu onu, uzun yıllardır kayıp olan atını görmüş olan binici gibi.”

Değişim / Mo Yan / Çev. Erdem Kurtuldu / Can Yayınları