Novi Sad Yayıncılık Programı'nda Üç Gün

Yayıncılığın en keyifli durakları şüphesiz fuarlar ve yayıncılık programları. Dünyanın dört bir yanından telif ajansları ve yayıncıların bir araya geldiği fellowshipler hem iyi dostlukların hem de yıllar sürecek iş birliklerinin ilk tohumlarını ekiyor, dahası ülkenin edebiyatını ve yayıncılık ekosistemini tam da yerinde, yaşayarak öğrenmeyi sağlıyor. Sırbistan’ın Novi Sad şehrinde iki yıl önce düzenlenmeye başlayan Novi Sad Fellowship Programı’na bu yıl davet aldığımda Balkan edebiyatı için katalogları çoktan incelemeye başlamış, isimleri radarıma almıştım. Program 6 Eylül’de başladı, 10 Eylül’de sonlandı ve geriye müthiş yazarlar, çizimleriyle dikkat çeken çocuk kitapları, karanlık olduğu kadar mizah yüklü romanlar ve öyküler kaldı. Finlandiya, Mısır, Polonya, Kuzey Makedonya, İngiltere, Fransa ve Birleşik Arap Emirlikleri'nden yayıncı ve ajanslar Novi Sad'da bir araya geldik, dört gün boyunca yayıncılarla, yazarlarla, sanatçılarla buluştuk, kitaplar anlatıp dinledik, ülkenin yayıncılık ekosistemini tanıdık.

Yayıncılıkta Balkan Rüzgarı

Önce Sırbistan yayıncılık ekosistemine dair notlar:

Sırbistan Ticaret Odası verilerine göre yayıncılık endüstrisinin yıllık cirosu 50 milyon euro.

Kayıtlı 200’ün üzerinde yayıncı var. Bunlardan 30’u yılda 30’dan fazla kitap yayımlıyor. En büyük iki yayınevi Laguna ve Vulkan.

Sırbistan’da toplam 438 kitabevi var. Büyük yayıncıların ise toplamda 100 kitapçısı var. Delfi 40, Vulkan 40, Sluzbeni Glasnik 20 kitabevine sahip.

Yılda 3500 ile 4000 adet yeni başlık yayınlanıyor.

İlk baskılar minimum 500 adet gerçekleşiyor.

Hardcover (ciltli) kitap 12-15 euro arasında fiyatlandırılıyor, paperback (karton kapak) kitap 8-10 euro, e-kitap fiyatları ise 4-6 euro arasında.

Çeviriler ülkedeki kitap üretiminin yarısını karşılıyor. En çok çeviri İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça ve İtalyanca dillerinden yapılıyor.

Sabit fiyat yasası Türkiye’de olduğu gibi konuşulan ama hayata geçmeyen bir proje olarak rafta. Ülkede sabit fiyat uygulaması yok.

Ana dağıtım şirketleri Makart, Bookbridge ve Epoha.

Kitaplar zincir mağazalarda (Delfi, Vulkan, Sluzbeni Glasnik), bağımsız ve butik kitabevlerinde (Booka, Beopolis, Zepter, Bulevar, Strik, Geopoetika, Akademija, Roman, Zenit), genel satış sitelerinde, özel kitap sitelerinde (Ananas, Shopster), kitap fuarlarında, festivallerde ve yayınevlerinin düzenlediği okur-yazar buluşmalarında satılıyor. Ayrıca Kültür Bakanlığı, belediyeler ve dini gruplar da toplu kitap alımları yapıyor.

E- kitap ülkede popüler olmasa da önde gelen e-kitap siteleri Novinarnica, Delfi ve Laguna olarak sıralanıyor. Sesli kitapta önde gelen üç marka ise Knjiga Prica, Slus ve Digitalna Dosada.

Uluslararası Belgrad Kitap Fuarı bölgenin en eski ve en önemli kitap fuarı. Yayıncı, yazar, kitapçı, kütüphaneci, dağıtımcı, multimedya şirketleri fuarda bir araya geliyor. Fuar yalnızca kitap satışı için değil Balkan yayıncılık dünyasında kurulabilecek olası iş birlikleri, deneyim paylaşımı, kültürel buluşmalar bakımından değerli. Türkiye örneğinde olduğu gibi Sırbistan ve Balkan dünyasından pek çok yayıncı önem verdikleri kitapları fuara yakın yayınlıyor, ilk imza ve söyleşiler fuarda gerçekleşiyor.

​Belgrad Kitap Fuarı dışında Sırbistan’da yıl boyunca farklı kitap fuarları, kitap buluşmaları ve festivaller de gerçekleşiyor. Bu etkinlikler için Belgrad’dan sonra en popüler şehir Novi Sad. Novi Sad’ı Nis, Kragujevac, Valjevo ve Pirot takip ediyor. En popüler festivaller sırasıyla Krokodil, Kikinda Shirt, Cumic Book Fest, Knjiga na Trgu ve Svi smo mi citaoci.

Novi Sad Yayıncılık Programının İlham Kaynağı İTEF

Yayıncı, yazar ve şair Nenad Saponja, dünyanın dört bir yanından kitapları Sırpçaya kazandıran bir yayıncı olarak yayıncılık programını başlatan isim, ilham kaynağı olarak da Kalem Ajans’ın yıllardır istikrarla düzenlediği İTEF’i gösteriyor. Yayıncıların edebiyatı ancak ülkeyi deneyimleyerek, yaşayarak anlayabileceğini ve içselleştirebileceğini düşünüyor. Nenad’la dostluğumuz da 2017 yılında seçildiğimiz, İsrail’de gerçekleşen Zev Birger Fellowship’te başlamıştı, o günden bugüne hiç kopmadık, projelerimizi birbirimizle paylaştık, yazarlarımızın haberlerini heyecanla birbirimize söyledik. Nenad Sırbistan Milli Kütüphanesi’ni, şehir müzelerini, sanatçı atölyelerini, sergileri dünyanın dört bir yanından gelen yayıncılara gezdirirken edebiyattaki karşılıklarını da anlattı, şiirlerin, romanların başlangıç noktalarını bizlere gösterdi. Türlü krizlerle boğuşan yayıncılar için bir nebze nefes sağlayan fonlara dair de bilgi edindik, Sırbistan’ın çeviri destek programının detaylarını da dinledik. Sırbistan Türkiye’de TEDA gibi Sırp edebiyatının yurt dışına açılımını destekliyor ve dünyadan yayıncılara fonlar sağlıyor. Sırbistan’dan en önemli yazarların hikâyelerini öğrendik, hem klasiklere hem modern edebiyata dair çok iyi sunumlar dinledik. Svetlena Jankovix, Lana Bastasic, Enes Halilovic, Sava Damjanov, Muharrem Bazdulj ve daha çok pek çok isimle capcanlı bir edebiyat geleneği ve yaklaşımıyla karşılaştık ülkede.

Light and Shadows - They Kill Artists, Don't They?

Nenad yakın zamanda Sırbistan'ın büyük ressamı Sava Šumanović'i odağına alan, Kusturica’nın görüntü yönetmeniyle çalıştığı önemli bir belgeselin yapımcılığını üstlendi, Light and Shadows - They Kill Artists, Don't They? adlı belgesel henüz birkaç ay içerisinde tüm dünyadan onlarca festivale davet edildi ve ödül üzerine ödül alıyor. Art-belgesel olarak nitelendirilebilecek, diyalogun kullanılmadığı filmin Türkiye gösterimi de yakında.

Mileva Einstein ve Nikola Tesla tüm program boyunca karşımıza kitaplarda, sergilerde, sunumlarda farklı yönleriyle çıktı. Her iki dâhinin trajik hayatına dair her detay daha da etkileyici ve yaralayıcıydı, geç de olsa hak ettikleri payeleri almaları için her alanda girişimler yapılıyor, Mileva’nın adının bir kez daha unutulmasına izin vermeyeceğini söylüyor Nenad. Nobel ödüllü yazar Ivo Andriç’in hayatını geçirdiği evi de ziyaret ettik, diplomatlığı, yazarlığı, tutkunu olduğu eşiyle yaşadıkları ile müthiş bir yaşam öyküsüne tanıklık ettik.

İlk belgeselim Kitapçı’nın ilk yurt dışı gösterimini Novi Sad’da yaptım ve dört günlük Sırbistan buluşmasından geriye not ettiğim onlarca yazar, takibini yapacağım yayınevi listeleri, baştan okunacak metinler, Petrovaradin’de sıralanmış bağımsız sanatçı atölyelerinden bir gün almak üzere seçtiğim işlerin fotoğrafları kaldı. Balkan rüzgarı müthiş esiyor ve biz yayıncılar için özel metinler keşfedilmeyi bekliyor.

2023 Novi Sad Bursiyerleri

Nazlı Berivan Ak – April Yayıncılık
Urpu Strellman – Helsinki Literary Agency – Finlandiya
Sherif Bakr -  Al Arabi Publishing and Distributing – Mısır
Fatimah Abbas – FALA Telif Hakları Ajansı – Mısır
Akif Pamuk – Introtema Ajans
Can Yiğit Tunçman – LiteraTurca
Joanna Dabrowska - Wydawnictwo Literackie – Polonya
Ayser Ali – AA Telif Hakları – İngiltere
Dejan Tajkoski – Prozart Media ve ProzaBalkan Fellowship – Kuzey Makedonya
Katharina Loix van Hooff – Les Argonautes Editeur - Fransa
Tamer Said – Sharjah  International Literary Agency - BAE