Özgürlük Hayalleri ve Bizi Kuşatan Gerçekler Üzerine

Başkalarının koyduğu kuralların gölgesinde yaşamaya razı olmayanları bekleyen nedir? Bir kahramanlık öyküsü mü yoksa boşa giden çırpınış hikâyesi mi hatırlanacak olan? Denemeden sonucu bilmek mümkün mü? Bence değil. Bu soruyu sistemin sürmesinden yana olanlara sorsanız, muhtemelen birçoğu, bu savaşın kazananın sistem olduğunu söyleyecektir. Peki başkalarının kuralları kimin umurunda?

​Özgür Topraklar romanı ile Türkçede ilk kez karşılaştığımız Neel Mukherjee, dünyada tanınan ve takip edilen yazarlar arasında. Kitaplarıyla Booker ve Costa ödüllerine aday gösterilen yazar, Özgür Topraklar kitabıyla Guardian’ın 2018’in öne çıkan kitapları listesinde de yer aldı. Önceki kitaplarında olduğu gibi Özgür Topraklar’da da otobiyografik ögelerin yoğun olduğunu ve Mukherjee’nin tanıklık edebiyatını önemsediğini söylemek yanlış olmaz.

Özgür Topraklar, Hindistan’ın farklı bölgelerinde yaşayan beş farklı karakterin hayatları üzerinden ilerleyen bir roman. Bu karakterlerin hikâyeleri birbirinden bağımsız gibi gözükse de her hikâyede diğer karakterlerin hikâyelerinden bir parçayla karşılaşmak mümkün. İlk bölümdeki baba ile oğulun bir inşaat işçisinin ölümüyle sonuçlanan kazaya tanıklık etmesi, kitaptaki bir başka öykünün penceresinden gördüğümüz manzara ile ortaklık taşıyor. Aynı şekilde, baba ile oğlu Delhi'ye dönerken arabadan gördükleri dans eden ayı da başka bir öyküdeki karakterler ile ilişkili. Karakterler ve hikâyelerini, birbirlerinin öykülerine ve Hint kültürünün hepsini kucaklayan, umuttan uzak iklimine açılan pencereler olarak okumak mümkün. Bu beş kişiyi bir araya getiren Hindistan’ın sosyal yapısı ve kültürel kodları. Her biri Hint kültürü içerisinde doğup büyümüş, sosyal adaletsizlikle dolu hayatlarını kendileri için belirlenen şekilde sürdürmeye çalışan kişiler. Minör itirazlarıyla dünyayı değiştiremeyeceklerini kabul etmiş bu karakterler, bana kalırsa kitabın en can alıcı noktasını oluşturuyor. Kitabı okurken, şikâyet ettiğimiz toplumsal ya da kültürel herhangi bir meselenin sürmesindeki payımızı gözden geçirmemek mümkün değil.

​Romanda, kuşaklar arası farklılıkların Hint kültürünü ve sosyal yapıyı yorumlamada doğurduğu farklılıklara da işaret ediliyor. Özellikle kitabın ikinci bölümünde, Londra’dan tatil için ailesinin yanına dönen genç adam, evdeki çalışanlar, onlarla iletişim kurma biçimi ve onların hikâyeleriyle ilgilenmesi sebebiyle anne ve babası tarafından sıklıkla azarlanıyor. Çünkü Hindistan’da yaşayanlar için herkesin daima “yerini bilmesi” elzem. Bu bilişteki en ufak bir sapma, büyük sonuçlar doğurabilir. Nereden mi biliyorlar? Yüzyıllar boyu kendilerine böyle söylenmiş. Benzer bir eleştiri, dördüncü bölümde Milly’nin hikâyesiyle yeniden okura sunuluyor. Özgür Topraklar, kendilerine söylenene razı olanlarla, hikâyesini bir adım öteye götürmesine izin verilmeyenlerin hayatlarıyla dolu bir esaret tablosunu resmediyor. Toprakların özgürlüğü ise bir modern zaman mitinden başka bir şey değil. 

Özgür Topraklar’ın eleştirildiği tek bir konu var, o da yazarın dili kullanma biçimi ve üslubu. Anlaşılan o ki Mukherjee, Özgür Topraklar’da diğer kitaplarından farklı bir yol izlemeyi tercih etmiş ve bu, bazı eleştirmenler tarafından “okumayı zorlaştırıcı” bulunmuş ve okuma sürecini sekteye uğrattığı şeklinde yorumlanmış. Ancak kitabın Türkçesinde böyle bir sorun yok. İrem Uzunhasanoğlu’nun çevirisi gayet açık ve anlaşılır.

​Kitaba baktığımızda, hepsinde daha iyi bir hayat isteyen karakterlerin olduğunu görüyoruz ancak Mukherjee, ne istediğimize dikkat etmemizi öğütlüyor gibi görünüyor. Kast sisteminin katılığı ve vahşiliği ile insanların bu sistemi ve sosyal adaletsizliği sürdürme konusundaki çabası, karakterlerin varmak istedikleri noktaya değil ancak ufak ya da büyük hayal kırıklıklarına ulaşabileceğini gösteriyor.