Ara Güler’in Vizöründen İzmir

Ara Güler’in daha önce sergilenmemiş İzmir ve civarına ait fotoğraflarının dikkat çektiği “Ara Güler, Merhaba İzmir!” sergisi, sanatçının ikonik İstanbul fotoğrafları ile Türkiye ve dünyadan kültür sanat dünyasının önemli isimlerine ait portrelerini içeren 700’den fazla kıymetli eserini önümüze seriyor. Ayrıca sergilenen eserler arasında sanatçının kişisel arşivinden kameraları ve eşyaları da yer alıyor. 

Arkas Sanat Merkezi’nde, Ara Güler Arşiv ve Araştırma Merkezi (AGAVAM) tarafından Ara Güler Müzesi iş birliğinde düzenlenen “Ara Güler, Merhaba İzmir!” sergi fikrinin ortaya çıkış ve hazırlık aşamasından bahsedebilir misiniz, nasıl bir süreçti?

Müjde Unustası: ASM’de sanatın farklı dallarına ev sahipliği yapıyoruz. Bugüne kadar, tarihsel olarak farklı dönemlerden resim, heykel, cam, halı, fotoğraf gibi çeşitli sanat dallarına ait eserleri farklı sergilerde bir araya getirdik. Bu sergilerin yanı sıra İzmir kenti, gerek fiziki olarak burada üretilmiş olan sanatsal malzeme gerekse o malzemede İzmir’in temsili açısından öncelikli yer verdiğimiz konulardan bir tanesi oldu. İzmir’in kentsel ve toplumsal belleğine katkı sunan en önemli unsurlardan bir tanesi kentin geçmişine ait fotoğraflar. Bu noktadan yola çıkarak, fotoğraf konusunda Türkiye’nin uluslararası alanda en ünlü fotoğrafçısı Ara Güler’in İzmir fotoğraflarını sergilemek ve büyük ustanın önemli fotoğraflarını İzmirliler ile buluşturmak üzere Ara Güler Müzesi ve AGAVAM ile bu projeyi hayata geçirmeye karar verdik.

Ara Güler, 90 yıllık hayatı boyunca dünyanın pek çok kentini, kültür, sanat ve siyasete yön veren önemli kişileri fotoğraflayarak tanıklık etmiş ve ardında gerçek bir hazine bırakmış. Aynı zamanda önemli de bir arşivci. Çekmiş olduğu fotoğrafları kutularda, zarflarda kategorize ederek muhafaza etmiş. Bu fotoğraflar ve arşiv bugün, Doğuş Grubu’un kurucusu olduğu Ara Güler Müzesi ve Ara Güler Arşiv ve Araştırmaları Merkezi tarafından korunuyor ve bu iki kurum bu önemli arşivi gelecek nesillere aktarmak üzere çalışmalar gerçekleştiriyor. Bu arşiv içerisinden, İzmir’e ait olan kutular ve dosyalar elden geçirildi ve daha önce hiç sergilenmemiş olan İzmir fotoğraflarına ulaşıldı. Eminim İzmir ile ilgili ulaşabildiğimiz seçki çok daha geniş bir çalışmanın sınırlı bir bölümü çünkü Ara Güler’in muhabirlik hayatı boyunca defalarca İzmir’e geldiğini biliyoruz.

Sizin de bahsettiğiniz gibi Ara Güler’in daha önce hiçbir yerde sergilenmemiş İzmir ve civarına ait fotoğrafları serginin en dikkat çekici içerikleri arasında yer alıyor. Efes başta olmak üzere İzmir Agora’sı, Bergama, Allianoi gibi antik kentlerin yıllar içerisindeki değişimini gözler önüne seren bu fotoğrafları izleyicilerle buluşturmak nasıl bir deneyimdi? Nasıl geri dönüşleri oldu?

Müjde Unustası: Ara Güler’in sergide yer alan İzmir fotoğrafları daha önce hiç sergilenmemiş. Bu fotoğrafların arşivde tespit edilip yeniden keşfedilme süreci oldukça heyecanlı ve sürprizli bir süreç oldu. Üzerinde İzmir yazılı kutulardan çıkan fotoğrafların bazıları kentin bugün hâlâ çok fazla değişime uğramamış yerlerini gösterirken kimileri ise şaşırtıyor. Bu fotoğraflar, bugün bizlerin İzmir algısını oluşturan, günümüz İzmir’ine ait görüntülerin ötesine geçerek, bizden önceki neslin belleğinde yer etmiş İzmir’i bizlere yeniden hatırlatıyor. Alsancak, İzmir Fuarı, Kordon, Asansör, Şirinyer, Urla, Çamaltı Tuzlası, Selçuk, Efes, Bergama, Allianoi fotoğrafları, Ara Güler’in İzmir ve çevresine yaptığı ziyaretler sırasında 1950’lerden 1990’lara uzanan bir dönemde çekmiş olduğu fotoğraflar. Özellikle Efes fotoğrafları oldukça ilginç. 1950’lere ait bu fotoğraflar, Ara Güler’in Menderes Vadisi foto röportajından bir bölüm. Celsus Kütüphanesi henüz ayağa kaldırılmamış, Efes bugünkü görünümünden epey uzakta. Bugün sular altında kalan Allianoi de fotoğrafları ile sergide yer alıyor. Sergiyi gezen orta yaş üzeri ziyaretçilerimiz çocukluk yıllarına gittiklerini söylüyor, daha genç olan ziyaretçilerimiz ise fotoğraflarda gördükleri İzmir’in mevcut hâli ile benzeşen ve ayrışan yanları ile ilgileniyorlar daha çok. 

Sergide ayrıca daha önce gördüğümüz ikonik İstanbul ve Türkiye fotoğraflarıyla birçok önemli ismin portreleri de karşımıza çıkıyor. Özellikle sergideki portre bölümü yerleşimi sebebiyle de karşısında uzun bir vakit geçirmemize sebep olacak nitelikte. Kurulum ve yerleşimde nelere dikkat ettiniz?

Müjde Unustası: Kurulum ve yerleşimde Ara Güler’i fotoğraf ve diğer ilgi alanlarıyla bütünsel olarak ele alıp aktarabilmeyi amaçladık. Sergideki hemen her bölümde fotoğraflara eşlik eden fotoğraf makinası, kartvizitleri, basın kartları, arşivlemede kullandığı zarf ve kutular, kitap maketleri, foto röportajlara ait notlar gibi kişisel eşyalarına yer vererek Ara Güler’in fotoğraflarının arka planında yer alan birikim ve titiz çalışmayı ortaya koymayı amaçladık. Ara Güler gençlik yıllarından itibaren sinema ve edebiyata büyük ilgi duymuş. Fotoğraflarında da bu altyapının izlerini takip etmek mümkün. 

Sergideki fotoğrafların neredeyse tamamı siyah beyaz fotoğraflar. Bunların büyük bir kısmı da Ara Güler’in kendi karanlık oda baskıları. “100 Yüz” seçkisinin yer aldığı bölümde yer alan, edebiyatımızın önemli 100 isminin portreleri de yine Ara Güler’e ait karanlık oda baskıları. Mekânsal olarak bu 100 ismin bir arada sergilenmesi önemliydi. Binamızın fiziksel yapısı da bu portrelerin ziyaretçinin etrafını saracak şekilde sergilenebilmesine imkân sağladı. Böylelikle üst katta yer alan bu koridora girince edebiyat dünyasının çoğu zihinlerimize kazınmış suretleri ile etrafınızı kuşatılmış hissediyorsunuz. Üst katta, edebiyatçı portrelerinin yanı sıra İzmir fotoğrafları yer alıyor. Giriş katında ise Ara Güler’in gençlik yıllarında yaptığı edebi çalışmalar, doğup büyüdüğü ve yaşamı boyunca belgelediği İstanbul’a ait fotoğraflar, uluslararası kültür- sanat dünyasından önemli isimlerin portreleri yer alıyor. Bu fotoğraflara, Ara Güler’in dünya kamuoyuna tanıttığı Afrodisyas, Nemrut ve Nuh’un Gemisi ile ilgili fotoğrafları eşlik ediyor. Sanatçının çekmiş olduğu, Yavuz Zırhlısı’nın sökümünü konu alan Kahramanın Sonu belgeseli de çekimi gerçekleştirmiş olduğu 16 mm kamera ile birlikte sergide görülebilir. 

Ara Güler’in dünya kamuoyuna tanıttığı Afrodisyas Antik kenti, Nemrut ve Nuh’un Gemisi ile ilgili fotoğrafları sergide görülmeye değer eserler arasında yer alıyor. Bu çalışmalardan biraz bahsedebilir misiniz?

Umut Sülün: Ara Güler’in “Meslek hayatımda yapmış olduğum en önemli röportajlar” diye tabir ettiği bu üç röportajdan karelerin de sergide yer almasını istedik. Her biri için yapmış olduğu detaylı çalışmalar ve fotoğraflar bugün arşivin en önemli parçalarından.

​Ara Güler 1958 yılında Aydın’da, bölgeye yaptığı bir çekim gezisi dönüşü yolunu kaybetmesi ile Afrodisyas’ın yer aldığı Geyre Köyü’nü fotoğraflıyor. Bu fotoğrafları ısrarlı bir şekilde dünyanın birçok yerindeki ajanslara ve dergilere göndererek Afrodisyas’ın yeniden arkeoloji dünyasında gündeme gelmesini sağlıyor. Yine çok kısıtlı kaynaklarda hakkından söz edilen Nemrut Dağı’ndaki Komagene Krallığı kalıntılarının peşine düşüp onları fotoğraflayarak dünyanın dikkatini Nemrut Dağı’na çekiyor. Diğer röportajında da bir hava fotoğrafından yola çıkıp günlerce yaya ve at sırtlarında Nuh’un Gemisi’nin izinin peşine düşüyor. Sonunda izi tek pervaneli bir uçakla dağın yamacında görüntüleyebiliyor. Bu üç röportaj da Ara Güler’in hem merakının hem de ısrarcılığının güzel birer örneği.

1975 yılında Yavuz Zırhlısı’nın sökülmesini konu alan Kahraman'ın Sonu isimli 17 dakikalık belgesel ve yapımcılığını NTV’nin üstlendiği Islık Çalan Adam Belgeseli de sergiye eşlik eden diğer çalışmalar arasında yer alıyor. İzleyici bu belgesellerde nelerle karşılaşıyor?

Umut Sülün: Stern dergisi Ara Güler’den Yavuz Zırhlısı’nın sökümü ile ilgili bir seri fotoğraf ister. Bu fotoğrafları çektiği sırada Yavuz’a olan ilgisi daha da artar birçok kaynağa da ulaşma şansı olur. Fotoğrafların Stern’de yayımlanmasından sonra Gölcük’te bir tersanede kaderine terk edilen Yavuz’u birçok defa ziyaret eder. Bu ziyaretlerde artık sadece fotoğraf makinası ile değil 16 mm bir kamera ile de filme alır. Yavuz’un arşiv fotoğrafları ve gerçeküstü canlandırma sahnelerini avangart bir kurgu ile bir araya getirdiği filmde İlhan Mimaroğlu, Ruhi Su gibi isimlerin müzikleri ve çeşitli marşlar da yer almaktadır. Uzun yıllar devam eden söküm işlemlerinin birçok aşamasından kayıtları bulunduran Kahraman’ın Sonu belgeseli Ara Güler’in geçmişten gelen sinema aşkının da en önemli meyvesidir.

​Sergideki bir diğer belgesel 2018 yılında NTV tarafından yapımına başlanan ve Ara Güler’in vefatından bir müddet önce tamamlanan Islık Çalan Adam Belgeseli’dir. Ara Güler Arşiv ve Araştırma Merkezi’nde yer alan Ara Güler arşivinde yapılan çalışmaları, Ara Güler Müzesi’nin hazırlık süreçlerini de yansıtan belgeselde Ara Güler’i hem dostlarından hem de kendinden dinleme şansı yakalamış oluyorsunuz.

Sergi paralelinde birçok yan etkinliğin de planlandığını biliyoruz. Ancak özellikle hepimizin bir süre evlerinde kaldığı günlerde sanatseverlerin sergiyi evlerinden gezmesi ve paralel etkinliklere katılması mümkün mü diye sormak isterim.

Müjde Unustası: Evet, her konuda olduğu gibi kültür sanat hayatı da şu günlerde evlerden takip ediliyor. Bu kapsamda, açıldıktan çok kısa süre sonra önlemler sebebiyle ziyarete geçici olarak kapamak durumunda kaldığımız “Ara Güler, Merhaba İzmir!” sergisi artık Arkas Sanat Merkezi web sitesinden üç boyutlu olarak gezilebiliyor. Minik ziyaretçilerimiz için hazırlamış olduğumuz, evlerinden gerçekleştirebilecekleri sergiyle ilgili atölye çalışmaları da yine web sitemizin ASM Eğitim bölümünde yayımladık. Sergi kapsamında, Dokuz Eylül Üniversitesi iş birliğiyle düzenlenen Ara Güler seminer serisini sosyal medya hesaplarımızdan online olarak paylaşacağız.