Çevrimiçi Sanat Piyasası

Uluslararası bir sigorta grubu olan Hiscox ve sanat piyasasına ilişkin yürüttüğü analiz çalışmalarıyla bilinen ArtTactic’in sanat piyasasındaki e-ticaret anlayışını mercek altına aldıkları “Çevrimiçi Sanat Ticareti” [The Online Art Trade] başlıklı rapor, 2013 yılı Nisan ayında yayınlanmıştı. Sanat ticaretinin çevrimiçi yönüne odaklanması bakımında türünün ilk örneği olan bu raporu, geçtiğimiz yılın nisan ayında ikinci edisyonu izlemişti. Ayrıntılarına birazdan değineceğimiz bu iki raporun dışında, dünya genelindeki müzayedelerde alınan sonuçlardan yola çıkarak hazırlanan ve geçtiğimiz mart ayında yayınlanan, Artprice’ın 2014 yılı Küresel Sanat Piyasası Raporu ile TEFAF (The European Fine Art Fair) Sanat Piyasası Raporu’nun 2015 edisyonunda da giderek hız kazanan çevrimiçi sanat ticaretine değinilmişti.

Bu noktada, küresel sanat piyasasının geçtiğimiz yılki görünümüne dair genel bir fikir vermesi açısından sanat piyasasına ilişkin araştırma ve analiz çalışmaları yürüten Art Economics’in kurucusu olan kültürel ekonomi uzmanı Clare McAndrew tarafından hazırlanan TEFAF Sanat Piyasası Raporu’yla başlamak uygun olabilir. Bu rapora göre, bugüne dek ulaştığı en yüksek seviyeye çıkan küresel sanat piyasası, eriştiği yaklaşık 55 milyar dolarlık hacimle ekonomik durgunluk öncesi dönemin rekortmeni olan 2007 yılını bile (yaklaşık 52 milyar dolar) geride bırakmış durumda.

Söz konusu çalışmaya göre, küresel sanat piyasasının % 48’ine hükmeden ABD’yi, % 22’lik oranlarla Çin ve İngiltere izliyor. 2014 yılında gerçekleştirilen müzayedeler temel alındığında, 1910 yılından sonra doğmuş sanatçıların yapıtlarından oluşan “savaş sonrası ve çağdaş sanat” bölümü, bu yıl da sanat piyasasının neredeyse yarısını oluşturuyor (% 48). 1875-1910 yılları arasında doğmuş olan sanatçıların ortaya koyduğu yapıtlardan oluşan “modern sanat” bölümüyse % 28’lik payıyla onun hemen ardından geliyor. “Savaş sonrası ve çağdaş sanat” alanında elde edilen sonuçlar bakımından ABD’de gerçekleştirilen müzayedeler, % 46’lık bir oranla başı çekerken;  Çin ve İngiltere’de gerçekleştirilen müzayedeler, yaklaşık % 30’luk oranlarla “modern sanat” alanındaki sonuçlara ev sahipliği yapıyor.[1]  

TEFAF raporunun ardındaki isim olan Clare McAndrew’e göre, çevrimiçi ticaretin, özellikle düşük fiyatlı sanat yapıtlarının satışlarında payı oldukça dikkat çekici.[2] Raporda, kayda değer bir momentum kazanan çevrimiçi sanat ticaretinin, küresel ölçekte erişim ve yüksek erişim hızıyla hem alıcılar hem de satıcılar açısından giderek artan düzeyde elverişli ve verimli bir ortam yarattığı belirtiliyor. Büyük oranda 1000-50.000 dolar bandında yapılan satışlar bazında ele alındığında, sanat yapıtları ve antikaların satışlarından elde edilen değer hacminin, % 6’lık bir oranla, 3,6 milyar dolara ulaştığı tahmin ediliyor. McAndrew’ün hazırlamış olduğu rapora göre, 2014 yılında e-ticaret bakımından en üste yer alan siteler,  Art.com, Artspace.com ve Gagosian.com.[3]

Artprice’ın sanat piyasasına ilişkin raporuna baktığımızdaysa, çevrimiçi sanat ticaretinin kullanıcı psikolojisi boyutunun altının çizildiğini görüyoruz. Buna göre raporda, masaüstü bilgisayarlardan farklı olarak tabletlerin, internet erişimin önündeki psikolojik engelleri kırmasıyla elli yaş üstü kullanıcıların,  çevrimiçi müzayedelere erişimde mobil cihazlardan faydalanan asıl kesim olduğu belirtiliyor.

Hiscox ve ArtTactic işbirliğinin ürünü olan ve 2015 edisyonu, bu yazı hazırlandığı sırada henüz yayınlanmamış olan Çevrimiçi Sanat Ticareti [The Online Art Trade] başlıklı raporun 2013 ve 2014 edisyonlarına dönecek olursak şu sonuçlarla karşılaşıyoruz.

Raporun, yaş, cinsiyet ve coğrafi konum gibi farklı ölçütler çerçevesinde, sanat yapıtlarının kendisini görmeyen; fakat dijital görselleriyle yetinen koleksiyoncuların çevrimiçi tercihlerinin ve satın alma eğilimlerinin incelendiği 2013 edisyonunda, 101 sanat alıcısı, 130 koleksiyoncu ve 58 galeriden edinilen yanıtlara yer verilmişti.

Araştırma sonuçlarına göre, koleksiyoncuların % 71’i, sanat yapıtının kendisini görmeden; yalnızca dijital görseline bakarak onu satın aldığını belirtiyordu. Yaş kıstasına göre değerlendirildiğinde, araştırma kapsamındaki 25–29 yaş aralığındaki koleksiyoncuların % 43’ü; 65 yaş ve üstü koleksiyoncuların ise % 82’si,  yapıtın kendisini görmeden, yalnızca dijital görseli üzerinde alımda bulundukları yanıtını vermişlerdi. Araştırma kapsamında, yanıtlarına başvurulan 58 galerinin yarısından fazlası (% 59), e-ticaret seçeneğini bünyelerine katmanın farklı seçenekleri üzerinde durduklarını ifade etmişti.

Çevrimiçi Sanat Ticareti Raporu’nun 2014 edisyonundaysa, kullanıcıların,  Paddle8, Artspace, Artsy gibi çevrimiçi platformlardan nasıl yararlandıkları mercek altına alınmış. Raporda öne çıkan sonuçlara göre, sözü edilen çevrimiçi platformların özellikle ilk kez sanat yapıtı satın alacak genç koleksiyoncular için önemli bir işlev sahibi olduğu görülüyor. Nitekim katılımcıların % 39’u, çevrimiçi mecralardan sanat yapıtı almanın, fiziksel mecralar göre daha az göz korkutucu olduğunu belirtiyorlar. Araştırmaya konu olan çevrimiçi alıcıların % 90 gibi oldukça büyük bir oranı çevrimiçi olarak herhangi bir sanat yapıtını almadan önce fiziksel bir galeri ya da müzayede ortamından alımda bulunmuşlar. Katılımcıların yarısından fazlasının (% 56) fiziksel mekânları tercih etmesi ve ancak % 10 gibi küçük bir bölümün sanat ticaretinde internete yönelmesi, geleneksel alım-satım tercihlerinin büyük oranda geçerli olduğunu gösteriyor.[4]

Rapora göre, çevrimiçi platformlardan sanat yapıtları satın alan katılımcıların % 75’i, çevrimiçi olmanın temel avantajının fiziksel olarak bulamayacağınız ya da ulaşamayacağını bir sanat yapıtına internet ortamında ulaşabiliyor olmak olduğunu belirtiyor. Her ne kadar çevrimiçi olmak, birçok farklı müzayedede teklif verebilmek açısından oldukça elverişli olsa da katılımcıların % 82’si, bu tür bir alım sürecinin en olumsuz yanının aldıkları sanat yapıtını fiziksel olarak inceleyememek olduğunu ifade ediyor.[5] Bu noktada da farklı çevrimiçi platformlarca sağlanan hizmetlerin nitelikleri ön plana çıkıyor. Yapıtların hâlihazırdaki durumuna ilişkin uzmanlar tarafından hazırlanmış ayrıntılı raporlar, sahtecilik riskini ortadan kaldıran güvenirlik sertifikaları, alıcıların çevrimiçi platformlara yönelik güvenini ve onlar üzerinden alım-satım yapma eğilimlerini arttırıyor.

Meseleye müzayede evleri açısından baktığımızda, Christie’s’in 2012 yılında yalnızca-çevrimiçi nitelikte 7 müzayede gerçekleştirdiğini görürken; bu sayı, 2013’te 49’a fırlıyor. Christie’s’in 2013 yılı itibariyle yalnızca-çevrimiçi satışlardan elde ettiği toplam 20,8 milyon dolar. Özellikle Asya’da Christie’s’den daha etkin olan Sotheby’s ise oluşturduğu dijital içerikle 180 farklı ülkeden koleksiyonculara erişebiliyor.[6]

Çevrimiçi sanat ticaretine olanak sağlayan platformlara ilişkin sonuçları incelediğimizdeyse söz konusu platformların farklı karakteristiklere sahip olduğunu görüyoruz. Bu platformlardan bazıları, müzayede öncesinden yapıtların fiziksel olarak incelenebilmesi gibi bir yaklaşım benimsemeyerek yalnızca çevrimiçi müzayedelere yer verdiği gibi; bazıları da müzayede öncesinde yapıtların incelenmesini ve hem canlı hem de çevrimiçi olarak teklifte bulunulmasını sağlayan bir yaklaşıma sahip. Bunun yanında, yapıtın yalnızca görseline bakarak, tek-tıkla yapıt satın alabileceğiniz çevrimiçi galeriler de mevcut. Bazı galeri ve müzayede evleriyse satın alınabilecek yapıtlara ilişkin fiyat bilgileri ve görsellere dayalı bir veri tabanı sunsa da herhangi bir e-ticaret olanağı tanımıyor.

Böylesi farklı karakterdeki çevrimiçi platformların fiyat aralığı bakımından da ayrıldığını görüyoruz. Örneğin eBay, 100 sterlinin altındaki sanat ve koleksiyon nesnelerinin satışında % 90’lık bir hacme sahip. Artfinder ve Saatchi Art gibi platformların genel etkinlik alanıysa 100-1000 sterlin bandında. Artspace, Artsy ve 1stdibs gibi platformların satışta bulunduğu fiyat aralığı 1000-10.000 sterlin arasında değişiyor. Ancak Artsy ve 1stdibs, 10.000-50.000 sterlin bandından pay almaya da talip durumdular.[7]

Bu noktada, yukarıda adı geçen bazı çevrimiçi sanat ticareti platformlarına yakından bakacak olursak, şunları söyleyebiliriz:

Merkezi Paris olan 1stdibs, 2001 yılında kurulmuş. Portföyünde çoğunlukla mücevher ve saat gibi tasarım nesnelerinin yer aldığı platformu, ayda yaklaşık 2 milyon kişi ziyaret ediyor. 2013 yılında, 1stdibs’in ulaştığı satış hacminin 1 milyar dolar olduğu belirtiliyor.[8] 

1stdibs’e göre genç bir çevrimiçi galeri olan Artfinder, Jonas Almgren tarafından 2010 yılında Londra’da kurulmuş. Artfinder’ın porföyünde, baskı ve afişler bulunmuyor. Yalnızca özgün sanat yapıtlarına yer verilen çevrimiçi galeri, özellikle geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde büyük bir çıkış yakalayarak % 50’lik bir büyüme kaydetmiş. Bu verilerle, 2013 yılında bir ayda yaptığı satışı, artık bir günde yapar duruma gelen Artfinder’ın veri tabanında 65 farklı ülkeden yaklaşık 2500 sanatçıya ait 30,000’den fazla yapıt bulunuyor.[9] Herhangi bir müzayedeye yer vermeyen çevrimiçi platform, her satıştan % 30 civarında pay alıyor. [10]

Artfinder’dan bir yıl sonra New York’ta kurulan Artspace, özellikle ünlü galeriler ve müzelerle kurduğu ortaklıklarla öne çıkıyor. Platformun kurucularından Catherine Levene, çeşitli galerilerle yaptığı anlaşmalarla sanatçıların işlerine Artspace’de yer veriyor.  Artspace’le işbirliği halinde olan müzeler de daha fazla izleyiciye ulaşma olanağını yakalıyorlar. Yakınlarda çevrimiçi müzayede altyapısını da etkinleştiren platformun portföyünde yer alan yapıtların fiyatları 200-30.000 dolar bandında değişiyor.[11]

Yine New York merkezli bir diğer e-ticaret platformu da 2010 yılında kurulmuş olan Artsy. Artsy’de bir yandan, müze koleksiyonlarına, o sırada devam eden sergilere, uluslararası fuarlardan yapıtlara yer verilirken; bir yandan da The Art Genome Project adlı sanat yapıtı ağına ev sahipliği yapılıyor.[12] Çevrimiçi nitelikteki en büyük modern ve çağdaş sanat veri tabanından biri olan bu girişim dahilinde, 250’den fazla müze, 25’den fazla sanat fuarı, 1500’den fazla sanat galerisi be 25.000’den fazla sanatçının katılımıyla 125.000’den fazla sanat yapıtı sanatseverlerle paylaşılıyor. Bu çerçevede sanat ticareti kadar sanat eğitimine de yer veren sitede, küratörler tarafından yapılmış seçmeler ve danışmanlık hizmetleri de bulunuyor.[13]

2011 yılında kurulmuş olan Paddle8 de New York merkezli bir diğer çevrimiçi müzayede evi. Paddle8’te, biri haftalık ve tematik; diğeri de kar amacı gütmeyen kurumlarla işbirliği halinde yürütülen yardım amaçlı müzayedeler olmak üzere iki farlı türde müzayedeler gerçekleştiriliyor. 2014 yılının ilk yarısında, Paddle8’te gerçekleştirilen müzayedelerde elde dilen toplam satış değeri 17,8 milyon doları bulmuştu. Bu değere ilişkin ilginç olan noktaysa, bir önceki yılın aynı döneminde elde edilen değerinin yaklaşık dört katına ulamış olmasıydı.[14]

Farklı sanat yapıtlarına erişmekte ya da sanat yapıtlarına daha kolay bir şekilde erişmekte kullanışlı bir araç; çevrimiçi seçeneğiyle müzayedelere katılmanın daha az korkutucu olan bir yolu olması gibi nedenlerle özellikle koleksiyonculuğa yeni başlayanlar için çevrimiçi sanat platformları iyi bir başlangıç noktası olabilir. Bu yazının başında da dile getirildiği gibi küresel sanat piyasasının halen çok küçük bir bölümünü temsil ediyor olsa da çevrimiçi sanat piyasası hızla büyümekte. 2012 yılındaki tahmini 870 milyon dolarlık çevrimiçi işlem hacminin, 2017 yılında 2,7; 2018 yılında da  –% 19’luk bir büyümeyle– 2017 yılında, 3,76 milyar doları bulması bekleniyor.[15]

[1] Global art sales in 2014 break all known records http://www.tefaf.com/DesktopDefault.aspx?tabid=15&tabindex=14&pressrelease=16959&presslanguage=

[2] A. Martinez, “World Art Market Booms to Record $54 Billion…”, Observer, 11.03.2015

http://observer.com/2015/03/annual-tefaf-report-shows-art-market-shattering-record-sales-hitting-all-time-highs/

[3] Global art sales in 2014 break all known records http://www.tefaf.com/DesktopDefault.aspx?tabid=15&tabindex=14&pressrelease=16959&presslanguage=

[4] Hiscox - Online Art Trade Report 2014, s. 3

http://www.arttactic.com/market-analysis/art-markets/us-a-european-art-market/630-hiscox-online-art-trade-report-2014.html?Itemid=102

[5] A.g.y., s. 3

[6] A.g.y, s. 6

[7] A.g.y, s. 7

[8] A.g.y, s. 21

[9] A.g.y, s. 21

[10] K. Kazakina, “Art Sales Move Online to Attract Buyers”, Bloomberg, 02.10.2014

http://www.bloomberg.com/bw/articles/2014-10-02/online-art-startups-look-to-attract-buyers-with-affordable-pieces

[11] A. Haines, “Finding The Next Generation Of Art Buyers And Collectors, Online”, Forbes, 19.03.2012

http://www.forbes.com/sites/85broads/2012/03/19/finding-the-next-generation-of-art-buyers-and-collectors-online/

[12] E. Gamerman, “Online Art Collecting Finds Its Footing”, The Wall Street Journal, 07.11.2013

http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303376904579135850288529912

[13] D. Solway, “Online art sites allow collectors to lick for their next acquisition”, W Magazine, 11.11.2011

http://www.wmagazine.com/culture/art-and-design/2011/11/online-art-auctions/

[14] K. Kazakina, “Art Sales Move Online to Attract Buyers”, Bloomberg, 02.10.2014

http://www.bloomberg.com/bw/articles/2014-10-02/online-art-startups-look-to-attract-buyers-with-affordable-pieces

[15] Hiscox - Online Art Trade Report 2014, s. 4

http://www.arttactic.com/market-analysis/art-markets/us-a-european-art-market/630-hiscox-online-art-trade-report-2014.html?Itemid=102