Hayal Gücünüzün Zarafeti ve Hınzırlığı

Grayson Perry; cesaretli kişiliği ve yaşamını performansa çevirdiği sanatıyla herhangi bir şey üretmese de her zaman ışıltıyla parlayan, günümüz çağdaş sanatının en sıra dışı ve ikonik isimlerinden. İnsanın kendi varoluşundan utanmaması hakkında sözler üreten duruşu, “fikirlerin” tek adresi kavramsal sanatı reddedişi ve zanaatla buluşturduğu çarpıcı ve eleştirel hikayeleri onu küçük farklılıkların büyük sözcüsü yapar. Rengarenk kurguların detaylarındaki büyük sözler; kimlik, din, tüketim ve sınıf farklılıkları hakkında ironi yüklü görüntülerdir. Perry, bağımlılıklarımız, bağlılıklarımız, alışkanlıklarımız kısacası hayat hakkındaki türlü  hikayeler yazar.

13 Mayıs’ta Pera Müzesi’nde açılan “Küçük Farklılıklar” isimli Grayson Perry sergisi sürerken, gökkuşağı renkli Onur Yürüyüşü’nün bu yılki kutlamaları, biber gazlı ve tazyikli su eşliğinde bitse de farklılıkları kabul etmenin gittikçe çoğalan gücü ve buna inanma zorunluluğu, müdahalenin karşısında dimdik duruyordu. Yazıyı hazırlarken gelen haberler üzerine Grayson Perry’nin sırtımızda yük olanlar hakkında anlattıklarına bir yenisi daha eklendi. 2003 yılında kazandığı Turner ödül  törenine eşi ve kızıyla katılan Perry, Claire adını verdiği 'kadınsı benliği'yle pembe bir elbise içinde Tate  Britain'de ödülü alırken, 'Ödülü  travesti bir çömlekçinin kazanma vakti gelmişti' [1] demişti. Aradan 12 yıl geçti tesadüf o ki, onur yürüyüşleri de İstanbul’da 12 yıldır yapılıyor ve 12. yılında tam da "Küçük Farklılıklar"ın yanı başında dünyadaki kutlamalardan büyük farklarla ayrılarak tarihe damgasını vuruyor... Grayson bizim için de halılar üretir mi düşünmeden edemedim.

Grayson Perry, Jaccky Klein ile yaptığı röportajda, kendisini Britanyalı bir evcimen ve hatta fazlasıyla İngiliz hissettiğini söylüyor. Grayson Perry’nin sanat üretiminde Birleşik Krallık'ın mazisi, bugünü, zevkleri, günahları ve sevapları kimi zaman hayali, kimi zaman gerçek ama çoğunlukla mizahi bir dille anlatılır. Bu mizahın içindeki oyunbazlık, ev içi sahnelerindeki kodlarla, yazılarla, kumaş desenleriyle, tarihsel imgelerle ve daha pek çok referansla  izleyiciyle paylaşılır, hatırlatılır.

Günlük yaşamın olağan akışı içindeki bilindik şeyleri siyasi ve sosyal  ağlar eşliğinde dokuyan sanatçı, mecra olarak seçtiği halı, seramik ve  haritalarla göz alıcı dünyalar yaratır. Tüm olan biten zaman zaman sanatçının çocukluğuna ve bir travesti olarak hayatına göndermelerde bulunurken; sınıfsal farklılıklar, politika, cinsellik ve din konu edindiği toplumsal meselelerin içinde hep dikkat çekici unsurlardır.

Hayal gücünün zarafeti ve hınzırlığı bu serginin içinden geçerken, kimliğin içine işleyen sınıf meselesi bu kadar mizah yüklü anlatılabilirdi. Pera Müzesi ve British Council işbirliğiyle British Council Görsel Sanatlar Bölümü'nden Linsey Young küratörlüğünde gerçekleşen sergide, Perry’nin seramik, halı ve baskı işlerinin yanı sıra, British Council Koleksiyonu’ndaki altı halıdan oluşan büyük eser grubu "Küçük Farklılıkların Kibri" de yer alıyor.

Perry’nin yanından ayırmadığı oyuncak ayısı Alan Measles’in, İslami bir temsili olan “Bilge Alan”, sanatçı tarafından elde şekillendirilen seramik heykel. İslamiyet’te Batılı anlamda bedenle temsilin olmadığı bilgisinden yola çıkan sanatçı, figüre giydirdiği Afgan savaşçı kilimlerini hatırlatan cüppeyle kendi İslami figürünü yaratır. Dini ve bilgeliği kimlik meselesi üzerinden ironik bir dille ve kendi bağımlılığı olan Alan Measles ile okutan sanatçı karşıtlıkları kendisiyle de yüzleşerek sorgular.

"Peygamberlerimizin Portreleri" isimli seramik, 2005’te Danimarka’da Hz. Muhammed’in karikatürlerinin bir gazetede yayımlanmasının ardından açılan inanç, ifade  özgürlüğü ve köktendincilik tartışmaları üzerine yapılmış. 10 yıl sonra Ocak 2015’te  Paris’te  Charlie Hebdo katliamı ile yeniden gündeme oturan bu tartışmalar eşliğinde bu esere baktığımızda çömleğin yüzeyine yerleşen Jefferson, Rousseau ve Locke gibi Batı aydınlanmasının önemli isimlerini görürüz. Perry bu çömleği yapmadan önce, bir makale okur. Makalede bu isimlerin Hristiyan olduğunu ve dinlerine de bugünkü İslamcı köktendinciler kadar bağlı oldukları yazar. Perry, bağımlılığı bu kez eserinin adı ve çömleğin üzerindeki düşünürler aracılığı ile sorgular. Köktendinciliği düşünürler ve peygamberler karşılaştırmasıyla ve figürün temsil gücüyle çömleğe kazır. Tıpkı antik dönem Yunan vazolarından okunanlar gibi.

Sergin koridorlarında gezerken gözlerinizi alan altı halı bu serginin merkezi dersem hiç de abartmış olmam. “Küçük Farklılıkların Kibri” halı serisi Britanyalı sanatçı William Hogarth’ın “Bir Hovarda’nın Seyri” baskılarına dayanır. Bilindiği üzere, Hogart, bu dizide cimri babasında kalan mirasla deyim yerindeyse yoldan çıkan Tom Rakewell’in öyküsünü anlatır. Ahlaki dersler veren bu dizi 18. yüzyılın dünyası hakkında da önemli ayrıntılar taşır. Sergide Hogart’ın bu serisi de izleyici ile paylaşılmaktadır.

"Küçük Farklılıkların Kibri" ise bize Tim Rakewell isimli kurgu  karakterin çocukluğundan, ani ölümüne geçen zamanda, yaşamını an be an anlatır. Günümüz dünyasının tüm ayrıntıları, Birleşik Krallık'ın  yerelliğinde ve küresel iletişimin çığırından çıkmış hızında gözlerimize ilişirler. Zevk ve statü çarkının ritmi apaçık ortaya serilidir. Halılar eşliğinde izlediğimiz bu dizi, tv dizilerin sürükleyici ve arkası yarın ritmini sergi salonunda yakalar. Rengarenk, bol detaylı ve birbirini takip eden halılar, doğumdan ölüme geçen sürede Tim’in sınıf yolculuklarını kayda alır. Ve bu kayıt içinden çıkanlar, izleyici olarak bizlerin de zaman zaman içine girip çıktığı sınıfları, düzenin ritmik işleyişini durduğumuz yerden hatırlatır. Tüm akışın içinde Grayson Perry, dinsel göndermeleri, sanat tarihine referansları, sınıfsal imgeleri, tarihsel ilişkileri ve otobiyografik eklemeleri düzenli olarak tekrar eder. Perry’nin bu seride ve diğer halılarında ve haritalarında sürdürdüğü bu üslup onun üretiminin merkezini belirler. Perry’nin işlerinin dikkat çekici bir başka yanı da işlerin isimlerinin içerikler hakkında  verdiği mesajdır.

Gerçekler, sahteler, inançlar, bir türlü örtülemeyen kimlik ve sınıfsal çatışmalar... Hemen yanı başımızda süren varoluş kavgaları, bir türlü kabul edilemeyen ötekiler, bizden olmaya fırlattığımız sahte gülüş, sakladığımız/saklayamadığımız gerçek öfke.

Pera Müzesi’ndeki "Küçük Farklılıklar", Grayson Perry sergisi Taksim’in hafızasına, Beyoğlu’nun sesleri ve renklerine büyük ilmekler atıyor.

Sergiyi görmek için son tarih 26 Temmuz.

[1] http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3298707.stm