Sen Nasıl Bir Kentmişsin Ey Münih?

Almanya’nın Münih kenti, plastik sanatlar alanındaki birçok kurumun farklı dönemlerden yapıtlara yer verdiği önemli bir sanat merkezidir. Münih’te yer alan müzelerin sayısı oldukça fazladır ancak bunların içinde Eski Pinakotek, Yeni Pinakotek ve Modern Pinakotek koleksiyonu belli başlıları arasındadır. Kentin sanat koleksiyonuna bu kurumlar ve plastik sanatlar alanı üzerinden bakılacak olursa, birbirlerini takip eden ve tamamlayan bir yapıya sahip oldukları gözlemlenebilir. Bunlara, kentteki modern sanat koleksiyonunun tamamlanması anlamında Lenbach Evi (Lenbach House) ve Sanat Evi (Haus der Kunst) isimli sanat merkezlerini de eklemek doğru olacaktır. Adı geçen bu kurumların, plastik sanatlar açısından birbirlerini izleyen ve tamamlayan yanlarını açmak adına koleksiyonlarına odaklanıp, incelemek gerekir.

Eski Pinakotek, Kral I.Ludwig’in temellerini attığı köklü bir koleksiyona sahiptir. 1836’da kurulan müzenin salonlarında, Rönesans dönemi sanatçılarından Albrecht Altdorfer’ın “Issus Savaşı”, Albrecht Dürer’in “Otoportre”si ve daha başka yapıtları, Matthias Grünewald’ın eserleri; janr sanatı olarak da bilinen gündelik yaşam resimleri konusunda usta Yaşlı Pieter Bruegel’in yapıtları görülebilir. Yapıtlar kadar bir o kadar etkileyici ve yüksek tavanlı müzenin salonlarında gezerken göze çarpan eserler arasında ayrıca, Kuzey Rönesans’ı sanatçısı Hans Baldung’un ve Barok dönem sanatçılarından Peter Paul Rubens’in resimleri de dikkat çekmektedir. Koleksiyondaki yapıtlar, Avrupa’nın farklı noktalarından sanat tarihinin önemli temsilcileri seçilerek oluşturulmuştur. Bu konuyu biraz açmak adına, İtalyan sanatından Giotto di Bondone, Leonardo da Vinci, Fra Angelico, Fra Filippo Lippi; İspanyol sanatçılardan Diego Velazquez, El Greco, Bartolome Murillo, Jose de Ribera, Francisco Zurbaran; Flaman sanatından Yaşlı Pieter Bruegel, Yaşlı Jan Bruegel ve Anthony van Dyck; Fransız ressamlardan Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Jean Baptiste Chardin ve Jean Honore Fragonard örnek verilebilir. Yani klasik sanat bu müzenin odağında izleyiciye sunulmaktadır. Ayrıca katalogda her ülkenin temsilcilerini net ve derli toplu bir şekilde göstermesi gibi açılardan özenle çalışıldığı belli olmaktadır.

​​Münih’teki birçok müzenin inşası ve sanat koleksiyonunun arkasındaki isim I.Ludwig’dir. Yeni Pinakotek (Neue Pinakotek) koleksiyonu da, yine I.Ludwig’in çağdaş sanata olan ilgisi ile 1816-1850’li yıllar arasında toplanmaya başlanmıştır. Müzenin kataloğunda, bu müzenin Avrupa’nın ilk çağdaş sanata adanmış kamu müzesi olması vurgulanmaktadır. 1853’de kurulan Yeni Pinakotek koleksiyonu, Romantizm, Gerçekçilik ve İzlenimcilikle başlayan sonrasında Modern sanat akımlarından da bazı yapıtlarının yer alması ile devam eder. Kurum ilk açıldığında, koleksiyonu janr ve peyzaj sanatı ağırlıklı olmuştur.

Müzede, Alman Klasizmi, Romantizm ve Realizm (Gerçekçilik) akımlarının hem Fransa’dan Theodore Gericault, Eugene Delacroix, Gustave Courbet, Honore Daumier gibi, hem de Almanya’dan Carl Spitzweg, Adolf von Menzel gibi temsilcileri bulunabilir. Görüldüğü üzere, Klasik sanatla modern sanat bağlarını kuran bu kurumda ayrıca Roma’daki Alman sanatçılar ve o dönemde yaptıkları yeni üretimlere de yer ayrılmıştır. Bunlar arasında, Jakob Philipp Hackert, Joseph Anton Koch, Friedrich Overbeck, Ludwig Vogel ve Hans von Marees vardır. Yeni Pinakotek koleksiyonunda plein-air (açık hava) resim tarzı, gerek bunun stüdyoda kurgulanmış örnekleri, gerekse İzlenimcilerin yaptıkları gibi açık havada çalışılmış örnekleri ile karşılaşılabilmektedir. Rodin, Cezanne, Vincent van Gogh bunlardan önemli birkaç tanesidir. Manet de hem Gerçekçi, hem İzlenimci dönemden, kırılma noktası olarak gösterilebilecek bir sanatçıdır. Müzede, Alman İzlenimci sanatçılara da yer verilmiştir. Sir Thomas Lawrence, Sir Joshua Reynolds, Henry Fuseli, Thomas Gainsborough ve John Constable gibi ressamlar ise İngiliz sanatından temsilcilerdir. Yeni Pinakotek binası, Ocak 2019 itibariyle kapatıldığı ve 2021’de tadilat çalışmalarına başlandığı için koleksiyonu Eski Pinakotek binasının alt katında belli başlı örnekleri ile sergilenmektedir. Tadilatının bitmesi ve yeniden açılması için tarih olarak 2029 gösterilmektedir.

​Modern Pinakotek, Bavyera devlet resim koleksiyonunu, Yeni Pinakotek’in bıraktığı noktadan devralır. 1900 sonrası resim, heykel, fotoğraf ve yeni medya sanatı eserleri koleksiyonunda barındıran Modern Pinakotek’te 20.000’den fazla yapıt bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak 1960 sonrasına odaklanan, formal ve kavramsal sanatın farklılıklarına 20. yüzyıl sanatçıları üzerinden yer veren kurumun koleksiyonunda, Kübist, Fütürist ve Dışavurumcu temsilcilerle başlayacak şekilde birçok önemli isim yer almaktadır. Fovist Henri Matisse ile başlayan mekânı ikinci plana atan, Kübist Pablo Picasso’nun malzeme çeşitliliği ve biçimsel zenginliğini ile devam eden koleksiyon, Dışavurumcu akımın “Köprü” grubundan Otto Müller, “Mavi Biniciler” grubundan Franz Marc ve Wassily Kandinsky örneklerinden bir seçki ve Ernst Ludwig Kirchner gibi sanatçılarla devam etmektedir. Fütürist Gino Severini’nin resimleri, Olaf Metzel’in asamblajları, resim, kolaj ve asamblaj arası geçişi ve sonrasında hazır-nesnenin önünü açan yolu işaret etmektedir. Bu eserler, Yeni Pinakotek’ten modern müze koleksiyonuna geçişin ve 20. yüzyılın geri kalan dönemindeki farklılık ve oluşumların anlaşılması için sergide yerlerini almışlardır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerika’daki sergilere sıklıkla götürülen, Alberto Burri’nin farklı malzemelerle yakaladığı dokular da o dönemin çeşitliliğini gözler önüne sermektedir. Alman sanatçı Kathe Kollwitz de bronz bir otoportre başı ile sergide yer alır. Dada ve Gerçeküstücülerden Max Ernst, René Magritte ve Salvador Dalí gibi, soyut eserlere Wassily Kandinsky, Fritz Winter ve Paul Klee gibi sanatçıların yapıtları örnek verilebilir.

​Kavramsal sanat ve fikir sanatı üzerine izleyiciyi düşünmeye yönlendiren bu mekân, günümüz sanatının yapı taşlarını oluşturan ayrımlar ve kırılma noktalarına dikkati çekmektedir. George Segal ve Joseph Beuys’un yerleştirmeleri yine Modern Pinakotek’tedir. 1950 sonrasından, Lucio Fontana tuval üzerine yırtıkları ile, Joseph Beuys “Kızak”ı, Pop Sanat temsilcisi Andy Warhol “Otoportre”si, Optik sanat temsilcisi Victor Vaserely, Dan Flavin, Donald Judd, Georg Baselitz, Jeff Wall, Rosemarie Trockel ve Anselm Kiefer de yine bu kurumda sergilenmektedir. Ayrıca modern fotoğraf sanatçılarından, August Sander, Albert Renger-Patzsch ve Florence Henri’nin eserleri modern sanat koleksiyonun bir parçasıdır. Carl Theodor Protzen gibi mimari ile resim disiplinleri arasından bazı örnekler de Modern Pinakotek salonlarında yerini almıştır. Sergiyi gezerken, 20. yüzyılda tasarımın da, zaman içerisinde ne kadar değiştiğini gözlemlemek mümkündür. Mart 2023’te Modern Pinakotek binasının alt katında yer alan Bauhaus sergisi, müzenin tasarıma verdiği değerin bir kanıtı gibidir. Çeşitli bisiklet, motosiklet ve araba tasarımlarının olduğu büyük salonlardan sonra ulaşılan Bauhaus sergisinde bisikletin evrimini gösteren bir kısım yine izleyiciye tasarımın dönüşümünü göstermektedir. İzleyici, Bauhaus ekolü mobilya tasarımlarından farklı amaçlarla üretilen objelere dek çeşitli gündelik yaşam eşyalarının üzerinden sanatla zanaatın buluşma noktasını izleme fırsatı bulmuştur.

Bu kurumların ardından modern sanatın bir diğer mekânı ise Lenbach House’tur. Lenbach Evi olarak geçen kurumun koleksiyonundaki sanatçılar arasında Modern Pinakotek’te ele alınan dönemler de vardır. Mavi Biniciler grubundan Franz Marc ve Wassily Kandinsky’nin Modern Pinakotek’te olmayan eserleri de bu kurumda görülebilir. Franz Marc’ın “Mavi Binici 1” isimli resmi bunlardan önemli bir tanesi ve serinin ilk yapıtıdır. Dolayısıyla zaten bulundukları konum itibariyle de birbirlerine yakın olan bu iki kurumun koleksiyonlarından biri, diğerini destekler ve peş peşe gezilebilir.

​Ayrıca, Lenbach Evi, 15 Ekim 2022 ile 16 Nisan 2023 arasında izleyicilerle buluşturduğu “Sanat&Hayat” isimli sergi kapsamında, İkinci Dünya Savaşı sırasında dışlanan sanatçılara ve onların Modern sanat yapıtlarına odaklanmıştır. 1918-1955 tarih aralığı sadece sanat alanında değil, hayati açıdan da Almanya için bir dönüm noktasıdır. Bu yıllarda sanatçıların aldıkları kararlar, yaşamlarını nasıl sürdürmeyi seçtikleri, dahil oldukları gruplar belki de hiçbir zaman olmadığı kadar önem kazandı ve sanat üretimlerini etkiledi. Sergi, sanatçıların Birinci Dünya Savaşı’ndan İkinci Dünya Savaşı bitimine dek hayattaki seçimleri ve bunların sanat yaşantılarını nasıl etkilediğinin dökümünü yapar. Weimar Cumhuriyeti, Nasyonal Sosyalizm ve genç Federal Almanya Cumhuriyeti dönemindeki sanatçıların yaşamlarına ve kaderlerine odaklanan sergide, gelişen kariyerleri, biyografileri ve eserleri ile birlikte sunulmaktadır. Bu zaman diliminde kimi sanatçının yeni gelen düzeni reddedişi ve bunun getirisi olarak değişen kariyerleri, direnişleri ve hatta bazısının sürgünlerine odaklanan sergi, ülkenin içinde olduğu bazı ikilemlere de parmak basmaktadır. Örneğin Rudolf Belling’in eserleri aynı tarihlerde, hem Hitler tarafından kötülenen avangart sanatçıların yaptıkları sanatı dejenere sanat olarak gösteren “Villfying Show”da hem de, Hitler’in görüşlerine uyan büyük ve yeni Almanya’nın gövde gösterisi olarak düzenlediği “Great German Art Exhibition”nda (Büyük Alman Sanatı Sergisi) sergilenmiştir. Sonuç olarak Belling’in önemli bir Alman boksöre odaklanan yapıtı, Büyük Alman Sanatı sergisinde sergilenmeye devam etmiş, modern yapıtı ise kötülenen sanatçıların arasından kaldırılmıştır. Bu dönemde Belling gibi son dönem yenilikçi üretimleri eleştirilen birçok sanatçının yapıtları Lenbach Evi’nde izleyici ile buluşturulmuştur. Küratörlüğü Karin Althaus, Sarah Bock, Lisa Kern und Melanie Wittchow tarafından yapılan sergide, Jussuf Abbo, Rudolf Belling, Heinrich Ehmsen, Maria Caspar-Filser, Karl Caspar, Käte Hoch, Karl Hofer, Paul Klee, Else Lasker-Schüler, Rudolf Levy, Maria Luiko, Gabriele Münter ve daha birçok sanatçının o dönemde yaşadıkları deneyimler ve üretimleri sergilenmiştir. Sunum, çağdaş olaylar gözetilerek düzenlenmiş ve Lenbach Evi’nin web sitesinde özellikle o dönemin tek taraflı ele alınmadığı ve Nazi ideolojilerine sempati duyan sanatçıların çıktılarına da değinilerek dönemin ele alındığı belirtiliyor.

Haus der Kunst yani Sanat Evi ise, Lenbach Evi’nde sergilenen bu avangart yapıtları üreten ve Nazi Almanya’sında yaşayan modern sanatçıların dışlandığı dönemin tohumu olarak, tarihte yerini almıştır. O dönemin propaganda sanatı için bir araç olarak ortaya çıkan bu mekân, günümüzün çağdaş sanat merkezi olarak işlerliğini sürdürmektedir. Sanat Evi, Adolf Hitler’in bakış açısı ve propagandası dolayısıyla oluşturulan bir mekândır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında inşa edilen ve açılan mekân Hitler’in bakışı ve baş mimarı Paul Ludwig Troost ve ölümü sonrasında eşi Gerdy Troost ile bir sergi mekânı olarak tasarlanmıştır. Burası, Almanya’nın önemli sanatçılarını sergileyen, defile ve etkinliklerine ev sahipliği yapmış ve Hitler’in doğrularını ve yeni Almanya’nın propagandası için oluşturulmuştur. Burada 1950 sonrasında Pablo Picasso’nun “Guernica”sı, Joseph Beuys’un yerleştirmeleri ve daha başka birçok sanatçının çalışmaları izleyici ile buluşmuştur. Günümüzde ise bu mekân, kuruluş amacının tek bakışlı perspektifini kıran bir şekilde çağdaş sanata odaklanır.

​Münih, farklı dönem ve akımlardan sanatçıların yaşadığı veya yolunun düştüğü bir kent olmasının yanı sıra, Nazi dönemi Almanya’sının sanat başkenti olarak da tarihte yerini almıştır. Tüm bu mekânlar, plastik sanatlar koleksiyonunu, sanattaki dönüşümün daha iyi kavranabilmesi ve farklı örnekleriyle gözlemlenebilmesi adına, Avrupa’dan örneklerle; akademik sanat anlayışının benimsendiği tavırdan, modern sanata ve sonrasında çağdaş sanata evrilecek şekilde birbirini takip eden bir yapıyla izleyicilere sunmaktadır.