“Süperpoze” Masallar

İki masal anlatıcısının kendi masallarını aynı anda anlatarak ortaklaşa ürettikleri bir başka masala varmaları kendileri için anlaşılır olsa bile dinleyiciler için anlaşılır olabilir mi? Anlaşılır olmak gerekli mi? Anlamadan da sanat eseriyle bir bağlantı kurulabilir mi?

Ulus Baker bir söyleşisinde -mealen- “anlamak dünyayla ilişkimizin koşullarından biri ama sadece biri ve her zaman gerekli değil” diyordu. Bu önerme önce tuhaf gelse de sonra tuhaflığını yitirip, ötekini koşulsuz kabul etmenin ifadesi gibi tınlamaya başlıyor. Bu tınlamaya yakın bir duyguyla “bilmeden anlamak” da mümkün dediğimiz anlar olmuştur hayatımızda. Özellikle sanat eserleri karşısında bu düşünce kendimizce anlama imkânı gibi görünüyor.

​Her ikisi de bildikleri gibi yapan ve birlikte bir şey yapmak için de bildiklerinden vazgeçmeyen iki sanatçı. Kendi işlerini ötekinin işlerine ekleyip, bir tür “kolaj” üretince her biri kendisi olarak okunan ama ötekine değdiği yerde ikisinin de tek başlarına olduklarında yapmadıkları/yapamayacakları bir başka yetkinliğe ulaşabiliyor. Birini ötekiyle okuyabiliyoruz. Zorlamadan, zorlanmadan. Bulunmuş nesnelerle yapılan işler ya da bambaşka bir nedenle üretilmiş bir nesnenin yine bambaşka nedenlerle üretilmiş başka nesnelerle ve anlatılmadıkça bilemeyeceğimiz bağlamlarda bir araya getirilmesi gibi...

Malzeme, teknik, renk ve dokunun figürlerin birbiriyle doğrudan ilişkisi aranmaksızın, dolayımlı ilişki olasılıklarını izleyiciye bırakarak birleştirilmesi masalın katmanlarını arttırıyor. Sürrealistlerin dediği gibi “bir sanat eseri birbirine ne kadar benzemeyen parçalardan oluşuyorsa o kadar çok anlam üretir.” Bilmeden anlamak burada devreye girer ve katmanlı sanat nesnesi bütünüyle anlaşılmasa da ona bakarak kendi masallarımızı üretmemizin ya da önceden bildiğimiz masallardan bölümler hatırlamamızın kapılarını aralar.

Alev, genellikle bir sahneyi bütünüyle canlandırmayı deniyor. Bütünlüklü bir bakışı ve olabildiğince belirgin bir biçimde bu bütünlüğü aktarma isteği var. Bihrat ise sahnedeki ayrıntıları tasarlamaya daha yatkın. Masalın tamamını bilse bile bütünü aktarmak yerine bütünün içinden karakteristik bir parçayı gösterip çekiliyor. Bu kez o parça Alev’in masalsı sahnelerinden birinin bir yerinde kendi masalıyla duruyor. Orada öylece duruyorken, kendinden beklenmeyen bir dolayımla o sahnede uygun gördüğü bir yere ilişiyor ve başlangıçta izleyiciyken yavaş yavaş oyuna dahil oluyor.

Brecht’in epik tiyatrosunda olduğu gibi biz de izlerken önce bu durumu yadırgayıp hatta biraz uzaklaşıp bakıyor ama giderek yakınlaşmaya başlıyoruz. Üstelik sahnedekiler bize yaklaşmadıkları hâlde. Bize yaklaşmasalar da birbirlerine yaklaştıkları ve giderek birbirlerine sokuldukları için artık karşımızda tek bir şey duruyor ve bu tekleşmeyi en çok renkler üstleniyor. İlk bakışta benzerlik yok gibi görünse de kırmızıların, sarıların, kahverengilerin tonlarındaki sıcak yakınlık lekelerin büyüklükleri çok farklı olsa bile ortak paydaya dönüşüyor.

​Bütünlüğe yaklaşan etkinin taşıyıcısı, katalizörü renkler gibi görünüyor. Bu yüzden de figürler kendileri olarak varlıklarını sürdürürken renkler onlara rağmen onları birbirine bağlayan tılsımlı bir şeye dönüşüyor. Bihrat’ın renkleri Alev’den, Alev’in renkleri de Bihrat’tan alınmış gibi ya da onlar değil de figürler o renkleri alıp, üstlenmişler gibi... Ne yaptıklarına, neden orada olduklarına aldırmadan ve orada olmalarını yadırgamadan izlememizin nedeni en çok bu sanki. Yadırgamadan izliyoruz çünkü onlar kozmoslarını oluşturup bizi de buna ikna edebiliyorlar. Oluşturdukları kozmos içinde kendi mikrokozmoslarını üretmeyi de bir tarafa bırakmadan. Kendileriyle kendilerinin oluşturduğu alaşım arasındaki içrek ilişki de böyle kuruluyor olmalı.

​Platon’un “khora” dediği mekâna dönüşüyor ortak eserlerin görme duyusuyla başlayıp, duyguya dönüşen etkileri. Zamansız olmaları iyice güçlendiriyor bu duyguyu. Bihrat’ın müdahaleleri olmasa neredeyse mekân da olmayacak. Masalsı figürlerin ne zamana ne de mekâna gereksinimi var. Calvino’nun Görünmez Kentler’de nesneler üzerinden anlattığı kentler gibi figürler üzerinden anlatılan bir sahneye bakıyoruz. Sahnelerin hazcı bir etkisi var ve renklerin yanı sıra ortak dili oluşturan girdilerden biri de bu. Gerçekçi imgelerin gerçek değil de rüya gibi görünmeleri bu yüzden olmalı. Tensel oldukları yerde tinsel, tinsel oldukları yerde tensel gitgeller ile iyice güçleniyor rüya etkisi. Her ikisinde de kıvrımların çokluğunun da payını vermeli. Birbirlerine benzemedikleri hâlde birbirlerine geçebilmelerini sağlayan şeylerden biri de bu kıvrımlar. İkisi de yeryüzünü bir tiyatro sahnesine, hayatı da bir oyuna dönüştürmek ister gibi bir çabayla birinin bıraktığı yerden öteki alıp yürüyor. Gizli amaçları -gerçekliğe inat- yeryüzünü keyifli, hedonistik bir gösteriye çevirmek olabilir mi?

Alev Ermiş Mavitan ve Bihrat Mavitan’ın “1+1=1” başlıklı sergisini 3 Şubat tarihine kadar Galeri Siyah Beyaz’da görebilirsiniz.