Art Nouveau Akımı ve Sanatçı Alfons Mucha

Art Nouveau stili, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında birçok ülkede üretim yapılan uluslararası ölçekli bir sanat ve tasarım akımıdır. Akımın Amerika’da adı “Liberty Style”, Fransa’da “Style Guimard”, Almanya’da “Jugendstil”dir.[1] Yeni sanat anlamına gelen bu akımın önemli temsilcileri arasında, Alfons Mucha, Antoni Gaudi, William Morris, Gustave Klimt, Arthur Rakham, Victor Horta gibi isimler gösterilebilir. Tüm bu önemli isimlerin Art Nouveau stili altındaki ortak noktalarının doğadan yola çıkma ve ilham alma, kıvrımlı çizgiler kullanma, organik formları tercih etme ve sıra dışı hammaddeleri tercih edip bir araya getirme olduğu söylenebilir.

“Mucha, 1880 yılında Viyana merkezli Kautsky-Brioschi-Burghardt şirketinin tiyatro seti tasarım atölyesinin resim stüdyosunda sanat eğitimi almaya başladı.”[2] 1885’ten itibaren Münih Akademisi’nde öğrenci olan Alfons Mucha, ilk anıtsal boyuttaki eseri Charitas’ı 1886’da yapmıştır. Sanatçı 1887 yılında Fransa’nın Paris kentine giderek eğitim almış, çeşitli yayınlarda illüstrasyonlar yapmış ve çalışmıştır. Oyuncu Sarah Bernhardt için yaptığı çalışmaları ile Paris’te ünlü olan Mucha, yine Paris’te Dünya Evrensel Sergisine katılmıştır. Bu sergide Bosna Hersek pavyonu kısmında dekoratif eserleri yer almıştır.

​Alfons Mucha, Rodin’le birlikte Çekoslovakya’ya sonra kendi başına Amerika’ya seyahatler yapmış ve üretimlerde bulunmuştur. Bu gezilerin dışında 1910’a kadar Paris/Fransa ve dönem dönem de Amerika’da yaşayan Mucha buralarda iş bağlantıları kurmuştur. Bu bağlantılardan bir tanesi, Charles Crane’dir. Crane’in kızı, sanatçının yıllarca modeli ve Josephine Crane-Bradley Portresi adlı ilk Art Nouveau eserlerinden birisinin ana karakteri olmuştur.

Mucha’nın üretimlerindeki malzeme çeşitliliği her zaman dikkat çekici olmuştur. Tuval üzerine boya, kağıt üzerine çizim veya baskı, grafik tasarım, vitray, takı tasarımı, heykel ve dekoratif objeler gibi çok çeşitli teknik ve malzemelerle eserlerini meydana getiren sanatçı, hepsinde özgün kimliğini yansıtmayı başarmıştır. Eserlerinde ağırlıklı olarak kadın modellere yer veren sanatçı, aynı zamanda takvim ve afişleri ile de ünlü olan bir tasarımcıdır.

​Art Nouveau stilini benimseyen Alfons Mucha, doğadan yola çıkan organik/kıvrımlı formları eserlerinde kullanmasıyla tanınmaktadır. Kimi kaynaklarda eserleri baştan çıkarıcı olarak yorumlanır: “Zarif kadınları, narin renkleri ve dekoratif stili, utanmaz bir baştan çıkarıcı eyleme katkıda bulunur.”[3] Kumaşların kıvrımları, kadın figürlerinin saçları ile karışır ve bir bütünü oluşturur. Doğadan aldığı ilham ve ayrıntıların eserlerinde kullanılması her ne kadar hep gözlemlenebilse de sanatçının sanat hayatında bazı geçiş ve değişimlerle karşılaşılabilmektedir.

​​Mucha’nın özellikle 1984 yılından sonra eserlerinde fark edilebilecek değişim, kadraj ve kompozisyon seçimlerinde dikkati çeker. Bunda hazırladığı tasarımların poster formatında olmasının katkısı olduğu düşünülebilir. Sanatçının eserlerine Paris’te yaşadığı ve ürettiği dönemde sembolizmin etkisi dahil olmuştur. Bu yeni ve modern başkentte yaşadığı etkilenmelere, sembolist sanatçıların eserleri de eklenmiştir. Bunların arasında Odilon Redon ve Gustave Moreau gibi sanatçılar gösterilebilir. Mucha; kadın imgesini, çağdaş mitoloji ve “femme fatale” arasında bir noktada değerlendirmektedir.

Sanatçının tasarımlarını ve reklamlarını yaptığı ürünler oldukça çeşitlidir. Bunların arasında çikolata markaları, bisküvi firmalarının yanı sıra yeni kurulan tren yolu hatlarının pazarlama çalışmaları bile vardır. Bu noktada modernizm etkisinin özellikle büyük kentlerde ve yaşam stillerinde çok net görülmeye başlamasının etkileri ortadadır. Özellikle Paris olmak üzere, büyüyen ve gelişmekte olan birçok kent sanayileşmenin etkisi altına girmiş ve yeni araçlarla insanların yaşantılarında hızın etkisi görülmeye başlanmıştır. Dolayısıyla yeni kentlilere sunulan ürünler de artık yeni ve daha modern bir yaşam stilini işaret etmelidirler. Bu doğrultuda, kentin yeraltı sistemlerine giden noktalar yani metro girişleri dahi 1900’lerin başında Art Nouveau stilinde yapılmıştır.

1896-97 yılların Job sigara firmasının desen ve resimlerini üreten Mucha, bu çizimlerinde Michelangelo’nun Sistine Şapeli’ndeki kadın figürlerinden ve saçlarından esinlenmiştir. Job desenlerinde de yine dikdörtgen kadrajın içerisine bir tam daire yerleştirilmiş ve bu yukarıda bir kemer hissi vermektedir. Dairenin merkezinde kadın ve tasarımın üstünde de yazı ve tipografi tercih edilmiştir. Mucha’nın grafik tasarım ve plastik sanatları birlikte düşünerek eserler üretmesi onun özgün kimliğini oluşturmaktadır.

Mucha’nın eserleri arasında popüler bir yeri olan ve belki de en tipik olarak gösterilebilecek çalışmaları takvim resimleridir. 1897 yılında yaptığı ilkbahar, yaz, sonbahar, kış mevsimleri üzerine odaklanarak çalıştığı bu yapıtlarında sanatçının özgün tarzını görmek mümkündür. İnce uzun dikdörtgen bir kadrajın en üstüne kendi oluşturduğu tipografi ile yazı kullanması; arada yarım daire çizimi ile ana karakterlerin üzerine bir kemer ve merkezde Art Nouveau stilinde organik ayrıntıları içeren kadın imgelerini yerleştirmesi onun tipik tercihlerindendir. Odaktaki kadın imgeleri her mevsimin tipik özelliklerine göre giydirilmiş ve mevsim meyveleri vb. sepetler gibi çeşitli şeyler taşımaktadırlar. Aylar ve günler de bu düzenin altındaki yerlerini almışlardır. Bu şekilde hem işlevsel hem de dekoratif bir sonuç elde edilmektedir. Sanatçının yapıtlarında seçtiği karakterler genelde kadın imgeleri olsa da bu kadınlar hep aynı şekilde betimlenmemektedirler. Önden, profilden, çapraz, izleyicinin gözünün içine bakarak ve/veya çok uzak noktalara dalmış bakışlarla karşılaşılabilmektedir.

Alfons Mucha, üretimlerini sanatın her alanında uygulanabilir bir sentez şeklinde gerçekleştirmiştir. Buna 1900-1902 yılları arasında yaptığı lamba tasarımı çizimleri birçok örnekten sadece bir tanesi olarak gösterilebilir. Butik Fouquet vitrini ve içindeki tasarımlar da bir diğer örnek olarak kitaplarda yerini almıştır. Butiğin bir cephesinde yer alan yer yer bronz, yer yer ahşap üzerine yaptığı oymalar, içeride satılan mücevher tasarımları, mobilyalar, duvar resimleri ve hepsinin bütünlük içerisinde o dükkanın markasını oluşturması, Mucha’nın gerek plastik sanatlar gerekse grafik sanatlarını güzelce özümsediğinin birer kanıtı gibidirler. Bu sentez, farklı disiplinleri, malzeme ve teknikleri bir araya getirip kullanmasından kaynaklıdır.

​Mucha’nın kendi vatanında basılan tek posteri ise, Princezna Hyacinta (1911) isimli bir mim* ve balet gösterisi için hazırlanmış reklamdır. Sanatçı bu posterini Ladislav Novak kitabından yola çıkarak, her zaman tercih ettiği kıvrımlı hatlar, semboller kullanarak ve yine Art Nouveau stilinde tasarlamıştır.

Tüm bu malzeme ve teknik çeşitliliğinin arasında sanatçı, kompozisyonlarında yer verdiği modellerin farklı açılardan eskiz ve etütlerini yapmaya devam etmiştir. Yenilikçi tavrı ve tutkusu farklı kesimlerden insanlar tarafından fark edilmiş ve Prag’a geri döndükten sonra devlet tarafından da görevlendirilmesine olanak sağlamıştır. Alfons Mucha, 1930’lu yıllarda birçok kez Çekoslovakya’nın paralarını resimlemiştir. Böylece tasarımları her kesime ulaşmış ve bütün ulusu tarafından tanınmıştır. Mucha, 1931 yılında, St. Vitus Katedrali camları için vitray tasarımları yapmıştır. Günümüzde dünyanın dört bir yanında insanlar bu vitrayları görmek için Prag kentini ziyaret etmektedirler. Bu noktada bir ulusun inşası sırasında sanatını ülkesinin hizmeti için değerlendirdiğini söylemek de mümkündür.

Sonuç olarak, hem sanatçı hem de tasarımcı olarak adlandırılan Alfons Mucha’nın üretimleri, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başında bir geçiş akımı olarak gösterilebilecek Art Nouveau stilinin en tipik örneklerindendir ve farklı malzeme ve tekniklerin bir araya getirilmesi açısından çok yönlü düşünce ve uygulama anlamında modernist üretimler içerisinde yerlerini almışlardır.

​*Pandomim, mim sanatı: Bir oyuncunun herhangi bir davranış veya duyguyu yüz ve vücut hareketleriyle anlattığı oyun türü.

[1] Tansuğ, 2006, s.255

[2] Modern and Contemporary Czech Art 1890-2010 / Part One, 2010, s.52

[3] Ulmer, 2007, s.5