“Görme Biçimleri” ve Bir Tahlil Denemesi

Hayranlık duyulacak derecede üretken bir entelektüel olan John Berger’ın 1972 yılında BBC’de sunduğu dört bölümden oluşan Görme Biçimleri adlı sanat programından yola çıkılarak hazırlanan aynı adlı kitap, dördü resimler ve sözcükler, üçü sadece resimlerden oluşan yedi denemeyi okurla buluşturur. Bu program ve daha sonra kitap hâline getirilen denemeler, sanatın herkes için erişilebilir hâle getirilebileceğine yönelik bugün dahi güncelliğini kaybetmeyen entelektüel bir hareket niteliği taşır.

Görme Biçimleri, Berger dahil programın diğer yaratıcıları olan Sven Blomberg, Chris Fox, Michael Dibb ve Richard Hollis tarafından hazırlanan kolektif bir çalışmanın ürünü. Televizyon programının bir dökümü olarak okunabilen Görme Biçimleri adlı kitap, sanatın belli bir kitleye değil herkese ait olduğunu savunurken görsel sanatlara nasıl yaklaşılması gerektiğini farklı temalar üzerinden ele alır. En temelinde ise bu kitap, sanatla ilgilenen ya da ilgilenmek isteyenler için eleştirel ve ufuk açıcı etkiye sahip bir rehber olmuştur her zaman. Bugün hâlâ temel eserler kadar yer bulur kitaplıklarda ve okuma listelerinde kendine.

John Berger’ın kaleme aldığı hangi metnini okursanız okuyun altını çizecek ve sizinle kalacak en az bir cümle bulursunuz. Kendisini “boşlukları kapayan biri gibi görüyorum” diyerek tanımlayan Berger, zihnimizdeki boşluklara temas ederken bir yandan da bakış açısını ayarladığı yerden okuruna her zaman yanına çıkılabilirlik hakkı tanır. Berger’ın aldığınız her kitabı kendinize yapabileceğiniz iyiliklerden sayılabilir. Görme Biçimleri de nitekim bu iyiliklerin en kıymetlilerinden. Kitap “Görme konuşmadan önce gelmiştir. Çocuk konuşmaya başlamadan önce bakıp tanımayı öğrenir.” (Görme Biçimleri, Çev.: Yurdanur Saoman, Metis Yayınları, 2014) cümlesiyle başlar. İnsanın dünyayla kurduğu ilişkinin en başından adım alarak başlayan bu okuma, okurunu görme eylemi, görsel kültür üzerine kaleme alınmış düşüncelerle kurulmuş bir yolda devam ettirir. Bu yol aslında sözcüklerin ve imgelerin dünyasının kapsayıcılığı içine oturtulmuştur. Kitabın sonunda ise şöyle bir not yer alır: “Bu kitabı tamamlamayı okurun kendisine bırakıyoruz…” Bunu kitaba okurun katılımı olarak alımlayabileceğimiz gibi kitabın günümüzde görsel kültür alanında yapılan çalışmalarda hâlâ güncelliğini koruyarak türetilebilirliği olarak da yorumlayabiliriz.

Sanat eserlerini anlamak için yeni bağlamlar kuran ve bugün hâlâ görsel kültür alanında eleştirel yaklaşımın ve düşünmenin temel eserlerinden biri olan Görme Biçimleri’nin yola çıkış amacı, içeriği, yöntemi, zamanlar üstü oluşu gibi pek çok başlıkta üzerine sayısız, farklı çalışma yapıldı, yapılmaya da devam ediyor. Bunlardan biri de Katja Lang ve Emmanouil Kalkanis’in birlikte hazırladıkları, okura bir “okuma biçimi” önerisinde bulunan John Berger’in Görme Biçimleri - Bir Tahlil adlı kitap. Ketebe Yayınları’nın temelinde okur için karmaşık ve anlaşılmaz olabilecek metinlere belli bir metodolojiyle yaklaşarak eser ve okur arasında bağlar kurmaya yardımcı olmayı amaçlayan kitapların yer alacağı Ketebe Keşif Serisi’nin bir üyesi olan ve dilimize İpek Topçuoğlu tarafından çevrilen bu çalışma, Görme Biçimleri’ni parçalarına ayırıp inceleyen bir laboratuvara davet ediyor.

Görme Biçimleri’ni Katja Lang ve Emmanouil Kalkanis’in tahlili üzerinden okumak bu kitaba yaklaşımınızda size belli yönlerden destek olmayı amaçlıyor. Farklı başlıklar ve modüllerden oluşan John Berger’in Görme Biçimleri - Bir Tahlil, temelde asıl metne yönelik bir inceleme vermiyor, Görme Biçimleri’ni John Berger’ın hayatından ve ideolojik görüşünden başlayarak ortaya çıktığı dönemden, ürettiği içerikten, temalarından, etki alanından, tartışmalardan, bugüne vardığı yolculuktan ve yolculuğunun geleceğine yönelik bir harita çiziyor. Nasıl ki Berger bize “görme biçimleri” sunuyorsa Lang ve Kalkanis de bize “okuma biçimleri” sunmuş oluyor.

​“Eleştirel Düşünme ve Görme Biçimleri”, “Orijinal Eserin Yazarı Hakkında”, “Tahlilin Yazarı Hakkında”, “Metne Girerken” başlıklarıyla başlayan kitap “Etkiler”, “Fikirler” ve “Etki” başlıklarına ayrılan üç modülle ele alınıyor. Ayrılan başlıklardan da anlaşılacağı üzere Görme Biçimleri’ni henüz okumayanları ya da okumaya çekinenleri harekete geçirebilecek ama çok da derinlemesine olmayan tahlilleriyle kitap içerisindeki yolculuklarında nelere denk gelebileceğine dair tabelalarla yol gösterecek bir çalışma niteliği taşıyor.

Ketebe Keşif Serisi geleceği parlak bir seri. Serinin şu anki dört üyesinin diğer üç kitabı Laura Seymour’un kaleme aldığı Roland Barthes’ın Yazarın Ölümü Bir Tahlil, Rachel Dini’nin Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri ve bu ay yayımlanan Emmanouil Kalkanis’in Erwin Panofsky’nin Görsel Sanatlarda Anlam’ı Bir Tahlil adlı kitabı. Seride yer alan kitapların her biri akıcı ve anlaşılır bir dille, sunduğu anahtar bilgilerle okuru metne ulaşmada teşvik ediyor.

https://www.youtube.com/watch?v=b5y7QRt2bws